Auteur: shakin

Boven: Percentage SGP stemmen bij de algemene verkiezingen van 2023.

Met dank aan NRC

„De meeste rechtse SGP’ers hoefden helemaal niets van me.” schreef Jonah Falke over de Bible Belt en kreeg ineens begrip voor de refo-wereld: ‘Een donderpreek is toch het mooiste’  

Bible Belt
Gelovig is hij niet, maar Jonah Falke heeft altijd een fascinatie gehad voor religie, liefst in de meest strenge gedaante. „De overgave aan de Almachtige biedt een vorm van vrijheid.”

Jannetje Koelewijn, 9 april 2025 

Het boek De Bible Belt van de journalist en schrijver Jonah Falke (33) begint op een cruiseschip naar New York, oktober 2022. Het is 150 jaar geleden dat de Holland-Amerika Lijn werd geopend en vanwege dat jubileum zijn journalisten van over de hele wereld uitgenodigd voor een reis over de oceaan. Op zondagochtend is er een kerkdienst en uit nieuwsgierigheid gaat Jonah Falke ernaartoe. De predikant, een Amerikaan, vraagt de aanwezigen wanneer Jezus Christus in hun leven kwam en vertelt zonder antwoorden af te wachten hoe het bij hem is gegaan. Op zijn zeventiende verslond hij de bijbel die zijn ouders hadden gekocht van een colporteur aan de deur. Hij werd overweldigd door zijn zonden. „Beminde gelovigen, we moeten terug naar de kerk als centrum van de wereld. Daar gingen we toch altijd heen met onze problemen? Right! Let’s pray!’”

Je bidt niet mee.

„Nee, ik ben niet gelovig. Mijn ouders hebben me atheïstisch opgevoed en nu ben ik overtuigd agnost. Maar het geloof heeft me altijd gefascineerd. Mijn oma was katholiek en ze nam me als kind mee naar het klooster van de benedictijnen om naar hun gregoriaanse gezang te luisteren. Ze leerde me het Onzevader bidden. Ik kan het nog steeds opzeggen, wat me voor dit boek goed van pas kwam. Ik heb ook eens een week in een klooster gezeten voor een reportage in Vrij Nederland.”

De enige andere Nederlandse journalist op dat cruiseschip werkt voor het Reformatorisch Dagblad.

„Riekelt Pasterkamp, ja, een BN’er in de Bible Belt. Hij presenteert een reformatorische talkshow, waar de mensen in zijn kringen naar kijken op internet – televisie is nog steeds uit den boze. Eerlijk gezegd dacht ik ‘o nee’ toen ik zijn naam op de perslijst zag staan. Ik verwachtte een saaie, wereldvreemde man en was bang dat ik de hele reis met hem zou zitten opgescheept. Maar hij bleek een opgewekte man te zijn die hard kon lachen. We verbroederden doordat we ons allebei niet erg thuis voelden tussen de medepassagiers, vooral niet tussen de Amerikanen voor wie alles ‘amazing’ was. Dat schip drééf op vermaak. Eten, drinken, dansen, zwemmen, wellness. Echt verschrikkelijk. In New York gingen we van boord als vrienden. Voor ons afscheid dronken we koffie in de Pier Deli & Coffee House, op de hoek van 49th Street en 11th Avenue, en toen vertelde hij dat hij bij de Bible Belt hoort als een hond bij zijn baasje. Riekelt Pasterkamp is heel erg religieus. Hij gelooft heilig in het hiernamaals. Het aardse leven is voor hem bijzaak. Alles ligt in handen van God.” 

Je realiseert je hoe weinig je van zijn wereld weet.

„Er wonen een half miljoen mensen in de strook die van Zeeland via de Betuwe naar de Hoge Veluwe en de Kop van Overijssel loopt, en ik vond het beschamend om te merken hoe weinig kennis ik over ze had, behalve dan de clichés. Dat ze tegen euthanasie en abortus en vaccinaties zijn en voor het opnieuw invoeren van de doodstraf. Dat ze weerzin hebben tegen homoseksualiteit en genderneutraliteit en de emancipatie van de vrouw. Maar dat was het wel zo’n beetje.”

Die clichés kloppen wel.

„Mensen mogen die overtuigingen hebben, hè. We hebben in Nederland een grondwet die minderheden beschermt en het valt me op dat de inclusiviteit die we in dit tijdperk nastreven gemakkelijk wordt vergeten als het déze minderheid betreft. En het spectrum is breed, daar ben ik wel achter gekomen in het jaar dat ik refo’s interviewde voor mijn boek en hun kerkdiensten bezocht. Een keer ben ik bij een refo-gezin blijven logeren. Het gaat van redelijk progressief tot rabiaat rechts. Ik heb vrouwen gesproken die openlijk in twijfel trekken dat ze het bezit zijn van de man, zoals in de bijbel staat.”

De eerste refo die je interviewt is Riekelt Pasterkamp.

„Een paar weken na die cruise naar New York, ja. Hij had meteen het vliegtuig terug naar Nederland genomen – de invalshoek van zijn verhaal was de uitstoot van cruiseschepen – en ik was gebleven voor een reportage over daklozen. Hij ontving me bij hem thuis in Apeldoorn, in zo’n keurige woonwijk, en ik vertelde dat ik mijn vooroordelen over zijn wereld wilde onderzoeken. Ik vroeg of hij me wilde helpen en mij leek het een goed idee om te beginnen met een dominee van de zwaarste soort, in een afgelegen dorp op het Zeeuwse platteland. Hij vond het een heel slecht idee. Daar snap je niets van, zei hij. En de mensen hebben meteen door dat je een heiden bent. Ze herkennen je aan je kleren, je manier van lopen, je oogopslag, alles. Ze zullen zich voor je afsluiten.”

Dus ga je eerst maar eens mee op verkiezingscampagne met de SGP.

„Waarbij me opvalt dat de drie SGP-Kamerleden allemaal vrouwen hebben die werken. En dat ze graag kroketten en frikadellen eten. En heel hartelijk en gastvrij zijn. En altijd opgewekt. Veel en hard lachen. Riekelt introduceerde me ook bij de dominee van de Hersteld Hervormde Kerk aan de rand van Apeldoorn, waar ik mijn eerste dienst bijwoonde. Het was het perfecte instapmodelletje. Vergeleken met wat ik nog zou meemaken was het refo-light. Ongeveer iedere refo die ik sprak dacht trouwens dat ik me wel het meest thuis zou voelen bij de evangelischen, een stroming binnen de hervormde kerk waarbij de persoonlijke ervaring van de verlossing door Jezus Christus centraal staat bij mensen, die daar heel vrolijk van worden.”

En voor wie God alleen maar liefde is.

„Daar heb ik dus helemaal niets mee.”

Voor jou liever een God, schrijf je, die de gelovigen voortdurend herinnert aan hun zonden en de naderende eindtijd.

„En een dominee die vanaf de kansel staat te donderen dat je niets bent en niets weet. ‘Hoe lang moet de zon nog schijnen over deze mesthoop?’ Dat sprak mij wel aan, ja.”

Hij lacht en stelt voor om op het terras te gaan zitten, daar schijnt de zon en kan hij roken. We eten sla met brood en hoeve-eieren in een Utrechts restaurant. Eerder in het gesprek vertelde hij over zijn jongensjaren in het dorpje Ulft, in de Achterhoek, en hoe hij op school was. „Een ramp. Altijd in verzet.” Hij ging naar het vmbo en wilde naar de filmacademie, tot hij erachter kwam dat het bijna onmogelijk was om met zijn vooropleiding te worden toegelaten. Toen dacht hij aan muzikant. Zijn vader heeft een muziekstudio. Maar hij had geen zin in het conservatorium. Uiteindelijk werd het fine art painting aan hogeschool ArtEZ in Enschede. Zijn eindscriptie schreef hij in de vorm van een roman en in 2016 debuteerde hij met de coming of age-roman Bontebrug. In De geschiedenis van mijn sok, verschenen in 2023, vertelt hij het verhaal van de adellijke familie Falke, die ooit in het Duitse Sauerland machinaal sokken begon te breien en er steenrijk mee werd. Jonah stamt af van de voorvader die naar Nederland liep om zijn geluk te beproeven – de arme tak. „Ik ben erachter gekomen”, zegt hij, „dat ik dat niet willen deugen als kind van mijn opa heb. Het zijn Falke-trekjes.”

De hardst donderende dominee vind je bij de Oud Gereformeerde Gemeente in Krimpen aan de IJssel .

„Dominee Kort, ja. Anthonie Kort, AK voor intimi, voor de buitenwereld ook wel de ‘haatdominee’. Een klein wonder dat ik welkom bij hem was. In de coronatijd was er een rel ontstaan door een brief die hij had geschreven aan de gemeenteraad: de oorzaak van de crisis moest gezocht worden in onze zonden, waaronder homoseksualiteit. ‘Zonden die tegen de scheppingsorde indruisen, dienen uitgebannen.’ Tim Hofman van het programma Boos ging met de homoseksuele Leon en een draaiende camera naar de pastorie om bij hem verhaal te halen. Kort liet zich natuurlijk niet zien en een paar mannen uit de gemeente renden achter Hofman en Leon aan om ze zo nodig met geweld weg te jagen.”

Wat vond je daarvan?

„Toen ik die uitzending, nog voordat ik dominee Kort had gemaild, dacht ik: oe, Tim, is dit wel kies? De rechter had al geoordeeld dat die uitspraken binnen de context van de kerk waren gedaan en die vrijheid is er in Nederland. En er dan toch met je camera op af? Ik weet niet, hoor. Ik verwachtte geen reactie van de dominee, maar hij mailde me na een paar dagen al terug. ‘Het is goed, hoor. Ik hoor wel wanneer. Mvg ak.’ Hij liet me gewoon binnen toen ik op een maandagochtend bij hem aanbelde. Zijn vrouw bood me een krentenbol aan.”

Wat maakte dat je je bij hem thuis voelde?

„Zijn oprechtheid. De zondag ervoor had ik de dienst bijgewoond in de Mieraskerk en ik had hem horen fluisteren en schreeuwen, keihard schreeuwen, naast zijn microfoon. ‘God doodt de dood! Om het eeuwige leven aan het licht te brengen!’ Ik had geen moment het gevoel dat hij een rol speelde. Ik geloofde hem in zíjn geloof en zíjn bekering. Toen ik de volgende dag bij hem zat – een feest der herkenning. Als ik moest kiezen, dan zou ik me aansluiten bij de oudgereformeerden. Met hen deel ik het idee van wat het is om mens te zijn in deze wereld. Misbaksels zijn we, ploeteraars. Ik woon in Amsterdam en soms, als ik door de dure delen van de stad fiets en al die knappe, goedgeklede en ogenschijnlijk succesvolle mensen zie, dan denk ik: jullie denken dat alles maakbaar is en te koop, dat je récht hebt op je geluk. Wacht maar.”

Je moet huilen, schrijf je, als je na het gesprek met dominee Kort in de bus terug naar huis zit.

„Ook omdat ik aan het einde van mijn reportage was gekomen en ik op dat moment al heimwee had. Al weet ik niet zo goed waarnaar. Ik ben niet opeens in God gaan geloven en ik denk ook niet dat dat ooit zal gebeuren. Maar ik heb in de ogen van dominee Kort wel de weerspiegeling van Zijn Koninkrijk gezien, een doorkijkje naar het eeuwige leven. En ik weet dat ik dat beeld weer zal verliezen.”

Probeerde dominee Kort je te bekeren?

„Nee. Hij hoefde niets van me. De strengste gelovigen, de meest rechtse SGP’ers, hoefden helemaal niets van me. Ik mocht over ze schrijven wat ik wilde, nalezen vonden ze niet nodig. Het kon ze gewoon niets schelen.”

Er is maar Eén van wie ze het oordeel belangrijk vinden.

„Die overgave aan de Almachtige, of aan het lot, of hoe je het maar noemen wilt, geeft rust en is een vorm van vrijheid.”

Vannacht had ik een betekenis zwangere droom, waarin ik bijna fysiek vastzat aan oude herinneringen. Ik probeerde uit alle macht de banden die mij bonden te verbreken, als een boeienkoning of een explosieven expert – ‘hij die beschikt over de geavanceerde training en kritische vaardigheden die nodig zijn om explosieven onschadelijk te maken’.
Precies zó probeerde ik aan de ene na de andere boei met list en overleg te ontsnappen.

De omgeving waar het allemaal plaatsvond, had de suggestie van de Binnenkant in Amsterdam, de ligplaats van onze woonboot in de jaren zeventig – waarbij ook de bemoeizuchtige buurman van een naburige woonark act de présence gaf.
Het losmaken van die bindingen gebeurde intussen in druk onderling overleg, iedereen had wel een suggestie hoe die ingenieuze koppelingen los te maken … zonder de bom af te laten gaan.

Toen ik uit de droom ontwaakte, had ik behoeft de diepere betekenis van de droom in me te laten afdalen, zonder denken of analyseren – daarvoor was het gebeuren te ingrijpend en omvattend geweest.
Gelukkig kwam Klaaske even later de kamer binnen en kon ik haar de contouren van de droom schetsen, met het achterliggende gevoel dat ik van iets bevrijd was.

Ik had nu al dagen achter elkaar dat soort dromen, er moest binnenin me iets wel heel hard aan het werk zijn…
En dat juist op het moment, dat ik eraan begonnen was de draad op te pakken van de artistieke erfenis van onze vriendin Hanna Mobach.
Daardoor riep het bij mij haast vanzelf reminiscenties op aan die dag, nu ruim vier jaar geleden, dat ik op haar 87e verjaardag genodigd was en zij daar in een psychose geraakte…

Toen ik op die bewuste dag Zorgcentrum Walburg aan de Konijnenwal in Tiel binnenkwam, zag ik dat de koffiemachine beneden in de hal was verdwenen. En omdat ik een dringende behoefte aan koffie had, vroeg ik het personeelslid dat bij Hanna aanwezig was – die mijn bloemen uitpakte en in het water zette – of ze misschien een kopje koffie kon regelen.
Toen ze terugkwam, zaten we even later aan de koffie met gebak, voor Hanna een zelf gemaakt kopje thee.
En toen gebeurde het…
Plotseling liet Hanna haar gebak van het schoteltje glijden…
Ik schoot toe om het van de grond op te rapen, terwijl Hanna intussen als in trance een warrig verhaal over haar familie begon. Ze was totaal de kluts kwijt.
Het personeelslid leek allemaal onbewogen aan te zien, ze vertrok op een gegeven moment zelfs. Ik voelde me totaal in de steek gelaten…

Kort daarop werd Hanna’s middagmaaltijd binnengebracht – en merkte ik dat met mij ook iets vreemds aan de hand was. De vrouwen die maaltijd binnenbrachten, namen voor mijn ogen wulpse proporties aan, alsof ze zó uit een tafereel van Jeroen Bosch waren gestapt – ik was zomaar in een droomwereld gegleden…

Toen ik dit detail later met Klaaske besprak, liet ze de term ‘folie à deux’ vallen… Daar schrok ik van, maar dacht: nou ja, kom nou…
Maar er was toch iets wat me trof, ik kon het niet zomaar naast me neerleggen.

Na afloop van het verjaardagsbezoek ben ik in de auto gestapt en terug naar Amsterdam gereden.
Thuis gekomen in mijn studio, kreeg ik een dringende behoefte een oude vriendin te bellen, om via Skype iets recht te kunnen zetten. En toen meende ik tijdens het gesprek een hevige tremor in haar handen te zien.

De volgende dag bleek dat er iets helemaal mis met me was, mijn ogen leken het niet goed meer te doen.
Ik belde de dokteren ging erheen, ik kreeg een aio te spreken, die mijn verhaal aanhoorde: dat ik ik iets meegemaakt had wat mij totaal ontregeld had.
Hij stuurde me door naar de oogarts.
Daar aangekomen, werden mijn ogen grondig bekeken. De conclusie was, dat het te maken kon hebben met het uitdrogen van de ogen, zoals dat op latere leeftijd vaker plaatsvindt – maar dat ik voor alle zekerheid nog een ‘gezichtsveld-onderzoek’ moest ondergaan.
Een paar dagen later bleek toen dat ik hele stukken miste, ik kon hun visuele raadseltjes absoluut niet oplossen. En werd gelijk doorgestuurd voor een aanvullende hersenscan.

Toen ik daarna bij de neuroloog werd geroepen, liet hij me op de hersenscan zien dat er zich in de visuele cortex donkere plekken bevonden van afgestorven weefsel.
Zijn diagnose stond vast: hemianopsia, gedeeltelijke gezichtsuitval door een plaatselijk zuurstof tekort van de hersencellen, een herseninfarct dus – dat ‘tia’ heet als het tijdelijk is, maar dat was bij mij dus niet het geval.

Pas veel later viel me in, dat ik me daar bij Hanna dus ‘een beroerte geschrokken was’, zoals dat in de volksmond heet – hoewel een beroerte een bloeding in de hersenen is, dat is iets anders dan een infarct.

Ik heb lange tijd een dringende behoefte gehad om het gebeuren te begrijpen – ook om het daarmee aan anderen uit te kunnen leggen: wat was de (oorzakelijke) relatie tussen de scène die ik bij Hanna meegemaakt had en het lot dat me daarna getroffen had.
En misschien was het trillen van de handen van mijn vriendin, dat ik thuis onder het skypen zag, wel het exacte moment geweest dat het infarct zich voltrok: mijn vriendin verzekerde me dat haar handen-op-afstand absoluut niet hadden getrild…
Het kan ook zijn dat dat het teveel geweest van die dag – dat het de spanning in mijn hersenpan voorbij die fatale grens gevoerd had…

Dat speelde zich allemaal af middenin de Corona tijd – die voor Hanna en haar medebewoners een bezoeking geweest moet zijn, vooral door die ‘anderhalve meter afstand’ en de isolatie die dat tot gevolg had.

Het was op zich al heel bijzonder geweest dat Hanna me überhaupt op haar verjaardag uitgenodigd had, mét dat verzoek taart mee te nemen. Al zo’n na veertig jaar lang had ik op die dag telkens te horen gekregen: mijn verjaardag is voor mijn familie was! Ik was daar niet welkom…
Maar de crisis waarin zij zich nu bevond, mede door dat gebrek aan fysiek contact, was al eerder op een dramatische manier tot me doorgedrongen: één van de keren dat ik bij haar langsging, kwam Hanna met uitgestrekte armen op me af, in een soort wanhopig gebaar – één dat ik absoluut niet van haar gewend was. Maar getraind als ik was in dat afstand houden, ging er bij mij een knopje om: dáár kan ik niet aan voldoen, ik moet áfstand houden…’
Zo hield ik mezelf dus achter – althans zo voelde het voor mij. Achteraf gesproken vrij liefdeloos… En misschien werd toen het drama al opgebouwd – gewoon door mijn eigen primitieve drang tot overleven.

Het heeft al die tijd geduurd om dit op een rijtje te zetten – ik kon de gedachte dat ik ‘gemutileerd’ was gewoon niet van me afzetten. En ook de fatale ‘schuldvraag’ bleef me maar achtervolgen – de verantwoordelijkheid voor jezelf nemen blijkt de échte vriendendaad.

De werkelijkheid begint bij voor jezelf zorgen

Afb. geheel boven:Terug van de helling op weg naar haar ligplaats, vaart ws. ‘Hobbitstee’ voorlangs de Amsterdam Tower.

Het nieuwe werk van Anaïs López begon met de zoektocht naar een gouden schildpad

_{INTERVIEW, NRC 17 maart 2025}

Fotografie Een schildpad in Japan was de basis voor het nieuwe multimediaproject van Anaïs López. „Ik hoop mensen te verleiden zich te verbinden met de schoonheid in de wereld.  

Hoogzwanger en vol verdriet vanwege het overlijden van haar zus, een paar maanden eerder, reist kunstenaar Anaïs López in het najaar van 2016 naar Kyoto, Japan. Ze wil weg van alles wat ze kent, naar een plek waar ze alleen en anoniem kan zijn. Tijdens een wandeling langs de Kamo-rivier die door de stad loopt, ziet ze in het midden van de rivier een schildpad met een gouden gloed op haar schild. Ze maakt een foto, maar dan duikt de schildpad onder water en verdwijnt.

„Merkwaardig genoeg had ik het gevoel dat ik haar al kende”, zegt López, die de schildpad een paar dagen later nóg een keer ziet, op de laatste avond van het Obon-festival, als de Japanners de geesten van hun voorouders eren. „Iemand zei me dat de schildpad de kami van de Kamo-rivier geweest moet zijn, een geest die zich toont in de elementen van de natuur; de wind, het water, de bergen, de dieren. Het is maar zelden dat mensen een kami zien, werd me verteld – hij zou zich openbaren aan mensen die zich ophouden tussen de wereld van het leven en de dood.”

Terug in Nederland, na de geboorte van haar dochter, blijft López van de schildpad dromen. Ze zal in de daaropvolgende jaren nog zeven keer naar Kyoto reizen, steeds weer op zoek naar de schildpad, die volgens de overlevering zou zijn teruggekeerd naar de bron van de rivier in de bergen. Tijdens haar zoektocht in die bergen trotseert ze een beer, forse regenbuien en een monnik die haar vertelt dat ze niet verder mag.

Die uitgebreide queeste is nu verbeeld in het project de Schildpad en de Monnik, een gelaagde en persoonlijke vertelling waarbij het niet helemaal duidelijk is wat feit is en wat fictie. Het zit vol sprookjesachtige elementen, over de rouw om het verlies van haar zus, haar zoektocht naar de gouden schildpad die ze Kami doopte en de levenslessen die López daaruit trekt.

De dood verbeelden

Anaïs López (1981) maakte onder andere naam met The Migrant (2018), ook al zo’n magisch-realistische vertelling, over een Javaanse zangvogel. Het project, een mix van technieken als fotografie, archiefbeelden, film en striptekeningen, werd genomineerd voor een Gouden Kalf en won onder andere The Dutch Directors Guild Award en de Zilveren Camera Award voor storytelling.

Voor het eveneens multimediale de Schildpad en de Monnik – fotografie, film, performance, boek – voegde López tekeningen toe van de Japanse kunstenaar Niwa Yuta en maakte ze gebruik van een aantal bijzondere druktechnieken: gyotakuen ‘fotopolymeer etsen’. López: „Gyotaku is een oude Japanse techniek waarmee je een vis insmeert met inkt, en daar maak je vervolgens op washipapier een afdruk van. Het vertekent, soms is de vorm van het dier nauwelijks herkenbaar. Dat maakt zo’n afdruk vervreemdend. Ik zocht naar een manier om de dood te verbeelden. Simpelweg een dood dier dat ik onderweg tegenkwam fotograferen, dat vond ik alleen maar akelig.

woud.’

„Fotopolymeer etsen is een fotografisch procedé om een ets te maken. Mijn foto’s van insecten en kevers die ik vond tijdens mijn zoektocht naar Kami heb ik zo vertaald in etsen met blauwe inkt, waardoor de dieren een surrealistisch karakter krijgen.”

De Schildpad en de Monnik nodigt zo, met z’n poëtische beelden in veelal rood- blauw- en goudtinten, uit „de fantasie in te gaan”, zegt López. „Het is een esthetisch project, waarbij ik mensen hoop te verleiden zich te verbinden met de schoonheid in de wereld. In het begin ging ik doelgericht op zoek naar Kami. Ik dacht: als ik maar hard genoeg mijn best doe, dan krijg ik wat ik wil. De monnik die ik tegenkwam zei: ‘Hebzucht is het grootste probleem van de mensheid. We hebben alles, maar we zien het niet. We willen altijd meer.’ Ik was zo geobsedeerd door het vinden van Kami, dat ik niet zag wat er al om me heen was.

Toen ik door de bossen van Japan liep, begon ik echt te kijken. Elke creatuur, elk blad, elke rimpeling in het water had betekenis. We zijn niet gescheiden van de natuur – we maken er deel van uit. Ik hoop dat door de natuur zo mooi af te beelden, mensen zich weer verbonden voelen met alles om ons heen.”

'De Schildpad en de Monnik' van Anaïs López (productie: Prospektor) is van 28 maart t/m 7 december te zien in Japanmuseum SieboldHuis in Leiden. Het gelijknamige boek verschijnt op 28 maart in drie verschillende edities en is te koop via shop.anaislopez.com.

Vannacht had ik opnieuw een droom, ik begaf me naar het station om een goede bekende van de trein te halen. Het moet ergens in de omgeving van Tiel zijn geweest – waar ik Hanna Mobach nog een laatste keer met de trein opzocht.

Om mij heen was een goed georganiseerde wereld, waar geëxperimenteerd werd met de nieuwste technieken op het gebied van railvervoer.^[1]
Intussen was voor mij het dominante gegeven, dat ik te laat was geweest om mijn bezoek nog te treffen. Ik was inmiddels op de terugreis, in de wetenschap dat ik nu ook thuis – waar mijn huis ook mocht zijn – wéér te laat zou zijn voor de voorgenomen ontmoeting. Daarbij had ik een voortdurend gevoel van haast, ik kreeg de neiging een taxi te nemen. Maar dat vond ik toch te duur. En bovendien zinloos, want op tijd komen lukte ook nu weer niet. Zo bleef ik achter mezelf aan hollen.

Wij bewegen ons door de tijd met een bestemming, er is altijd wel een doel dat de reis heiligt. Tot het op zeker moment tot je doordringt, dat het om de reis zélf gaat, dat de beleving van de reis de eigenlijke bestemming is. Er valt te niets te bereiken.

____________________
[1] In NRC van 8 maart werd een boek van de Engelse spoorwegingenieur Gareth Dennis besproken: How the railways will fix the future. Citaat: ”Twee stukken rails met ijzeren wielen, of die nu van trams, metro’s of treinen zijn, zijn áltijd de meest (kosten)effectieve manier om grote aantallen mensen te vervoeren. De spoorweg is een van de belangrijkste uitvindingen ooit, en de mensheid zou er veel meer gebruik van moeten maken.”
Dennis vertelt ook, dat de Russen volop van de trein gebruik maken, dankzij het uitgebreide spoornet dat indertijd in de USSR werd aangelegd. Terwijl in de USA en Engeland het hele spoorsysteem inmiddels op instorten staat.

Bovenaan: Reizigers op station Weert, tijdens een storing. NRC 5 maart 2025: ‘Minder treinen op tijd, NS boekt wederom verlies’.

Net toen ik overwoog om na veertig jaar weer eens een zwembad uit te proberen – mijn nek zat vast, ik had last van m’n rug en van m’n knieën – kreeg ik een droom, dat ik meebewoog aan de rand van een voortstromende mensenzee.

En ik bewoog met ze mee, met een vaag idee dat ik me ergens in Amsterdam bevond. Maar waar we dan precies waren en waar we naartoe gingen, dat ontging me totaal. Wel had ik ruimte in de marge van de stroom, zodat ik er gemakkelijk langs kon, ik ging sneller, sprong soms over obstakels.
In mij achterhoofd was ik me bewust dat ik alles kwijt was. Ik had geen geld, geen telefoon, geen tas – wel een notie dat er iemand was waar ik naar op weg ging – maar in praktische zin had dat geen enkel effect. Ik was alleen. Maar waar ging ik überhaupt heen?
Een of twee keer vroeg ik een willekeuruig persoon waar we ergens waren, maar dat hielp allemaal niets.

Wat na afloop van de droom bleef hangen – afgezien van de constatering dat ik heel fit was, in tegenstelling tot mij gevoel van de laatste weken – was de vraag waar het allemaal heen ging.

Nu ik weer voor mijn raam op de Elpermeer zit, zie ik de eindeloze stroom auto’s langs de vroege snelweg schieten, allemaal gericht ergens naar op weg. En in de hemel komt een koppel ganzen voorbij, dat heel doelgericht op het Zuidwesten lijkt af te stevenen.

En toen las ik in de krant ‘dat Poetin een nieuw evenwicht nastreeft op het continent’… Wow! Grootser en doelbewuster kan het haast niet. Terwijl ik voor mijzelf – wist ik maar de richting in mijn eigen kleine leven…

’s Ochtends vertelde ik m’n droom aan Klaaske, die er precies uithaalde wat mij zelf ook zo overrompeld had: dat je leven zich weliswaar kan afspelen in de marge van de maatschappij en haar centrale waarden, maar dat je je pas kunt losmaken van die ‘basisinstincten’ als er bewustzijn ontstaat van het alomvattende kosmisch verband, waarbinnen dat alles zich afspeelt.

Bovenaan: Asjera’s (godinnenbeeldjes, 1900 in getal) van Marieke Ploeg, op de tentoonstelling ‘Exodus’ op De Doornburgh in Maarssen (Foto Ingrid Bakker, 30 April 2023).