Goddelijke kunst

 Voor Lene 

Mozaïek raam van Richter in de Keulse Dom, 2007

Sinds jaren ligt er een wonderbaarlijk kunstboek naast m’n bed, waar ik nu en dan een stukje in lees, als was het een beeldroman. Het heet ‘Goddelijke kunst’, en bevat veertig essays over hoogtepunten van de Christelijke kunst. Het is geschreven door Navid Kermani, moslim, oriëntalist en geboren in Duitsland – waar zijn boek verscheen onder de titel ‘Ungläbliches Staunen. Über das Christentum’.
Je ziet onze eigenste Christelijke beschaving – die dezer dagen zo enorm opgehemeld wordt, juist in het debat over de Islam – door de ogen van een moslim. En dat is een enorme bevrijding, ook omdat zijn blik ruim, universeel en mededogend is.

Kermani onderneemt reizen naar ontoegankelijke plaatsen: Kosovo, Isfahan, de Syrische woestijn… Maar hij krijgt ook toegang tot afgesloten kerken in Rome.
Verder passeren alle groten van de Westerse kunst de revue met hun Bijbelse taferelen: Dürer, Jeroen Bosch, Rembrandt, Caravaggio… – van de laatste ‘De dood van Maria’ uit 1605 (Museé du Louvre).

Maar Kermani leidt je ook de Dom van Keulen binnen, om het glas mozaïek uit 2007 van Gerhard Richter te aanschouwen in de Zuidelijke raampartij – waar sinds de oorlog nog slechts gewoon glas in zat.
Richter (1932) experimenteerde met behulp van natuurkundigen uitvoerig met kleur, lichtinval en zonnestand. Van elke kleurtint maakte hij tweeënzeventig ruitjes van 9,6 bij 9,6 cm. Hij programmeerde het geheel in de computer en drukte op een knop: in een ‘Er Zij Licht’ werden 5184 vierkante ruitjes in een toevalsorde geplaatst…
De reacties waren zeer lovend – behalve die van de aartsbisschop, die zei “dat de Dom nu net een moskee was.” Kermani gnuift, juist dat tegengeluid vindt hij geweldig… En hij knoopt er beschouwing aan vast over het illusieverbod in de islamitische kunst, “die door het beeldende uit te sluiten een leegte creëert die uitdrukking geeft aan het goddelijke zelf.”

Toen ik dit verleden week in onze huiskamergroep aanhaalde, vertelde Lene dat er in Eye een film over het leven van Gerhard Richter draaide: Werk ohne Autor, van Florian Henckel von Donnersmarck, bekend van het Oscar-winnende ‘Das Leben der Anderen’, met aansluitend de documentaire Painting over Richters werk.
Ik toog zondag naar Eye en keek twee uur lang ademloos naar zijn biografie – waarin het nazidom en diens opvolger, de DDR, langskwamen als achtergrond van een liefdesverhaal, waarin het toeval de proporties krijgt van een ongelooflijk noodlotsdrama…
Maar na twee uur moest ik plassen, het zou nog een uur duren. En toen ik buiten de zaal het zonlicht op het IJ zag spelen, door die ongelofelijke raampartij van Eye, vond ik mijn Waterloo…
Ik fietste door een herboren stad naar huis – weliswaar blootshoofds, m’n petje was tussen zitting van de bioscoopstoel gegleden…

Hieronder de trailers van beide films.

Als  shake v/d wake  – hoe kan het ook anders – Allah, Mohammed, Char, Yaar van Ustad Ali Akbar Kahn: