Met een blik op het IJ, genoten we daar van de appeltaart met slagroom. [klik voor vergroting]
Panorama foto van Klaaske bij Eye, rechtstreeks van het Sail front. Van opwinding stortte ik de helft van een groot glas Latte Macchiato over ons tafeltje heen – dat we eigenhandig met een doekje en een reeks zakdoekjes opgedweild hebben. De charmante veeltalige bediening had wel iets beters te doen. Eenmaal thuis, deed iemand zomaar de buitendeur voor me open ⊠en riep zelfs de lift voor me op! Een beetje erkenning van je âhulpbehoevendheidâ – wat al begint bij jezelf – doet een mens toch goedâŠ
Paestum â door de Grieken 'Poseidonia' genoemd â is gelegen aan de rand van een enorm opgravingsgebied, met de drie best bewaarde Griekse tempels van ItaliĂ«. Veel van wat er gevonden is, wordt bewaard in het Archeologisch Museum. Toen ik daar mei 2015 onderstaande zaal betrad, werd ik getroffen door de werking die van het verstilde tableau met 'De duiker' â in het midden â uitgaat.
Museo Archeologico di Paestum â Tombe van de Duiker, de gaafste frescoâs uit de Griekse oudheid.[klik om te vergroten]
Drie van de vier in de ‘Tombe van de Duiker’ gevonden tableau’s laten scenes zien van een symposion, een viering in de mannenvertrekken, met zuiveringsriten, drank en muziek, waar ook de overledene aanzit. De vierde is het fresco van ‘De duiker’, die het plafond van het graf vormde.
Het toont een menselijke figuur die, dynamisch maar eenzaam, tussen hemel en aarde zweeft, temidden van een landschap van kosmische dimensies: achter hem rijzen de Zuilen van Hercules, de grens van de bekende wereld; beneden wacht de Oerzee, die hem straks zal opnemen. De figuur van 'De duiker' staat symbool voor de reis van de ziel door het Onbekende, voorbij alle plaats en tijd. De geleerden zijn het erover eens dat de symboliek van het tafereel de opstandings-gedachte van de Pythagoreeërs ademt.
Tombe van de Duiker – Paestum (Z-ItaliĂ«), 480 v.C. [klik om te vergroten]
Pythagoras, afkomstig van Griekse eiland Samos, vestigde zich rond 530 v.C. in Croton, het zuidelijkste puntje van Italië. De stad maakte, evenals het noordelijker gelegen Poseidonia, deel uit van Magna Graecia, het in de Oudheid door Grieken gekoloniseerde gebied in het zuiden van het huidige Italië.
De filosofie van Pythagoras, met zijn ideeën over matigheid, de onsterfelijkheid van de ziel en reïncarnatie, verbreidde zich aanvankelijk snel in Zuid-Italië en was er populair. Later werd zijn school vervolgd en traden de Pythagoreeërs uit de openbaarheid. Maar hun invloed bleef.
ReĂŻncarnatie is in de Westelijke hemisfeer een vreemde eend in de bijt. Toch is de vraag naar wat er met je gebeurt na de dood, de hoeksteen van elke religie en van elke levensfilosofie. Zelfs het âmisplaatste positivismeâ dat dezer dagen hoogtij viert en sleutelt aan de ‘Volmaakte Mensâ, kan er niet omheen en zegt ‘O, er is niets, je bent je brein en je sterft ermee af.’ De idee van reĂŻncarnatie wordt in onze Westerse cultuur van oudsher met wantrouwen bejegent. Alleen enkele naar esoterisme neigende groeperingen houden zich ermee bezig. Natuurlijk is er het âverre India’, waar dit gedachtengoed tot bloei is gekomen en in HindoeĂŻsme en Boeddhisme voortleeft. Maar daar wordt hier altijd een beetje denigrerend over gedaan, als was het een primitief bewustzijnsstadium, dat voor ons een gepasseerd station is.
Met onze reisleidster Jetty bij Tombe van de Duiker, temidden van een schoolklas (foto Ingrid Bakker) [klik om te vergroten]
Terug van vakantie, kwam ik tot mijn vreugde ‘Het verhaal van het stofje in de stroom‘ tegen, de parabel waarmee Maarten Houtman zijn visie op reĂŻncarnatie uiteenzet. Tijdens een sessie in 1996 wordt hem er opnieuw naar gevraagd. Hij antwoord met een verhaal uit zijn leven, waarmee hij duidelijk maakt hoe dit inzicht bij hem is ontstaan: Twee richtingen in je leven, in: âTerugkeren tot de Oorsprong’, Tao-zen sessie van 13-18 december 1996 in Huissen.
Rondreis Napels en SiciliĂ«, 28 april – 9 mei 2015
NB Doorlopende tekst is van Djoser, fotoâs en onderschriften komen uit eigen archief.
âWe vliegen naar Napels, de geboorteplaats van de pizza en ook de hoofdstad van CampaniĂ«, een regio rijk aan historische bouwwerken. Volgens Goethe moet je Napels zien en dan sterven. Na aankomst op het vliegveld rijden we direct door naar ons hotel. âs Avonds kun je een eerste indruk krijgen van deze levendige stad en hetgeen de Italiaanse keuken zoal te bieden heeft. De volgende ochtend heb je de tijd om de stad wat uitgebreider te voet of per metro te verkennen. Napels is fraai gelegen aan een mooie baai en er valt veel te zien. Zo kent de stad vele musea, kerken, paleizen en kloosters. Je kijkt je ogen uit in de oude volkswijken met de bekende steile trapstraatjes, waar de was aan lijntjes boven je hoofd te drogen hangt. Ook is Napels de stad waar de nieuwste mode wordt uitgestald in de vele etalages van kleine boetiekjes.â
28 april 2015, in Napels storten we ons op het rijke Roomse leven…
Foto boven: De kathedraal van Napels, ook wel bekend als de Duomo di Napoli of de Cattedrale di Santa Maria Assunta. De sculpturen en het glas-in-loodraam met de duif stellen de Hemelvaart van Maria en de Heilige Geest voor, die een belangrijk onderdeel zijn van de religieuze iconografie in de kathedraal (uit het A.I. overzicht). NB Scherpstellen op het beeldhouwwerk deed de duif wegvallen, en omgekeerd. Daarom hier twee opnamen gecombineerd in Photoshop!
Panoramafoto's zijn mijn hobby, dus zet je schrap! Klik op de afbeeldingen voor vergroting.
28 april 2015 De Santa-Chiara in Napels, met fresco’s en tegelmozaĂŻeken van rond 1740di 28 apr 2015 Waterballet in de kloostergang. Ingrid blijft opgewekt!Op 28 april 2015 stond in Napels op iedere straathoek een paraplu-verkoper.
âOp weg naar het zuiden bezoeken we de opgravingen van Pompeii. Onder leiding van een professionele gids komen we meer te weten over de stad die in het jaar 79 werd overrompeld door een vulkaanuitbarsting van de Vesuvius. De plaats werd bedekt met een dikke laag as, waardoor deze goed bewaard is gebleven. Pompeii is de geboorteplaats van de moderne archeologie. Het is de eerste plek die door mensenhanden werd opgegraven in 1594, na een toevallige vondst van een architect. De archeologische vondsten geven je een goede indruk van het leven in de Romeinse tijd. Je ziet onder andere afdrukken van mensen die verrast werden door de uitbarsting.â
28 april 2015 – Reisgenoot Roel tijdens de lunch in de pizzeria om de hoek.
Dag 5 Salerno – Paestum – Trecchina Dag 6 Trecchina – Tropea Dag 7 Tropea
âDe reis naar het zuiden onderbreken we met een overnachting in Trecchina. Onderweg hebben we tijd om te genieten van gastronomische, historische en culturele bezienswaardigheden. Neem bijvoorbeeld een kijkje op een lokale kaasboerderij, waar je de beroemde mozzarella di bufala kunt proeven.â
28 april 2015. Onze bus strandde in de teen van de laars… bij Skilla! Aan de overkant is SiciliĂ« zichtbaar, waar Charibdis loert… Maar het laat Bastiaan onberoerd.
âVanuit Trecchina, bij het natuurgebied Parco Nazionale del Pollino, rijden we naar Tropea. De rit voert langs de mooie kust van CalabriĂ«, in de teen van de laars. Dit stuk van de kustlijn aan de Tyrreense Zee heet de Costa degli Dei (de ‘kust van de Goden’) en is bijzonder geliefd bij de Italianen. Het prachtige witte strand bij Tropea leent zich uitstekend om heerlijk te luieren en een boekje te lezen. Wie van vis houdt, kan hier zijn hart ophalen. In de visrijke kustwateren wordt er naast sardines, ansjovis en tonijn ook pesca spada (zwaardvis) uit de zee gevist, die je zeker terugvindt op de menukaarten van de trattoria’s.â
Ontdek de bruisende hoofdstad van Sicilië, Palermo
Dag 8 Tropea – Villa San Giovanni – veerboot naar Messina – CefalĂč – Palermo Dag 9 Palermo, bezoek Monreale
Marianne en Everdien in gesprek tijdens de overvaart.
Dag 10 Palermo âWe rijden verder naar het plaatsje Villa San Giovanni, in het kielzog van Odysseus, en steken over naar het eiland SiciliĂ«. Na een behouden vaart, rijden we vanuit de haven van Messina verder met de bus naar Palermo.â
âHet grootste Italiaanse eiland biedt legio contrasten, van mooie stranden in CefalĂč en vergane glorie in de bruisende hoofdstad Palermo, Griekse ruĂŻnes in Agrigento en Selinunte tot ruige vulkanische natuurgebieden rond de Etna. Tussen enkele van de hoogste bergen van SiciliĂ« liggen dorpjes, boerderijen en wijngaarden verspreid over de heuvels en dalen. SiciliĂ« spreekt uiteraard ook tot de verbeelding vanwege het geruchtmakende maffiaverleden. De maffia, ook bekend als Cosa Nostra, was een crimineel syndicaat dat in het midden van de negentiende eeuw ontstond in SiciliĂ«.â
28 april 2015. Veld met resten van tempels in het Parco Archeologico di Selinunte.28 april 2015. Ingrid bekijkt de Griekse zuilen op haar kersverse Sony smartphone – die als reserve fototoestel verrassende plaatjes opleverde.
âWe stoppen in Paestum, om enkele van de best bewaard gebleven tempels uit de Griekse oudheid te bekijken. We passeren pittoreske dorpjes waar het toerisme nog in de kinderschoenen staat zoals bijvoorbeeld Rivello, dat wel tegen de bergwand lijkt aangeplakt!â
âWe overnachten in de stad Palermo, waar in de jaren ’80 de processen werden gevoerd tegen de prominente leden van de maffia. Je vindt hier tal van monumenten in Byzantijnse-, Arabisch-Normandische-, Renaissance- en barokstijl. Ook loont het zeer de moeite waard om rond te dolen tussen de marktjes en trattoria’s, in de smalle steegjes en over de kleine pleintjes die achter de historische gebouwen te vinden zijn. Enkele kilometers buiten Palermo ligt de 12e-eeuwse kathedraal van Monreale. Het staat bekend als het mooiste voorbeeld van Normandische architectuur. Ook andere bouwstijlen zijn terug te vinden in vele elementen, zoals de bronzen deuren van de hand van Pisano en Da Trani. De schitterende gouden mozaĂŻeken kun je niet missen. Ze zijn zeer waardevol en befaamd in de hele wereld.â
1 mei 2015. Stop in Consenza. De geest van Sint Franciscus van Paola waart hier nog rond, onderweg raakten we verzeild tussen de bedevaartgangers – met dank aan onze chauffeur Mario. Hij verrichtte intussen wonderen achter het stuur, na elke ochtend vóór vertrek een paar weesgegroetjes gebeden te hebben. Zo. 3 mei 2015 09:37, Mario vult koelwater bij nabij Tropea.
Dompel je onder in de Griekse oudheid: Selinunte en Segesta
Dag 11 Palermo – Segesta – Marsala – Selinunte Dag 12 Selinunte – Agrigento – Piazza Armerina
âVandaag kan de liefhebber van de Griekse oudheid zijn hart ophalen! Op weg naar Selinunte passeren we Segesta waar je de Dorische tempel met zijn 36 zuilen kunt bewonderen. Omdat het dak ontbreekt denkt men dat dit heiligdom nooit is voltooid.
Je vindt hier ook een oud theater, dat deels uit een rots is gehouwen en tot op heden nog een perfecte akoestiek kent. Of bezoekers destijds hun volle aandacht bij de muziek konden houden is de vraag, want het uitzicht hiervandaan is werkelijk adembenemend. Een stukje verderop maken we een stop in Marsala waar wijnliefhebbers kunnen proeven van de wereldberoemde Marsalawijn. Na een ode te hebben gebracht aan de wijngod Dionysos, blijven we in Griekse sferen in Selinunte, dat ooit de grote rivaal van Segesta was. Het meest westelijk gelegen stadje tijdens de Griekse heerschappij werd verwoest door Carthagers. Na veel strijd en aardbevingen staat er helaas nog weinig overeind, maar de ruĂŻnes van drie tempels zijn voor cultureel en historisch geĂŻnteresseerden een absolute aanrader.â
6 mei 2015.Riant uitzicht op de Siciliaanse olijfboomgaarden vanaf mijn balkon in Grand Hotel Selinunte.
âWe onderbreken de rit naar de oostkust van SiciliĂ« met een overnachting in Piazza Armerina. Hiermee creĂ«ren we voldoende tijd om te genieten van de schoonheid die het eiland te bieden heeft. De Vallei der Tempels (Valle dei Templi) bij Agrigento herbergt verschillende cultuurschatten, waaronder vijf tempels die relatief goed bewaard zijn gebleven.
7 mei 2015, Pakraga. Dorische tempel met 36 zuilen.
Uiteraard bezoeken we ook de Romeinse Villa Casale, dat pas recentelijk werd ontdekt. De villa met 50 kamers dateert uit de derde en vierde eeuw. In elke kamer ligt een mozaĂŻeken vloer met prachtige motieven en scenes.â
Dag 13 Piazza Armerina – Etna – Taormina Dag 14 Taormina Dag 15 Taormina – Catania – Amsterdam
Bedwing de Etna en geniet van de schitterende uitzichten
Op weg naar Taormina stoppen we bij een van de actiefste vulkanen ter wereld, de Etna. Op een hoogte van ongeveer 1900 meter kun je over de hellingen wandelen. Een heel bijzondere ervaring! De bodem is hier zwart van de lava. Schoeisel met een goed profiel is daarom ook belangrijk voor deze tocht. Een facultatieve excursie met een terreinwagen of per kabelbaan brengt je naar een hoogte van ongeveer 3000 meter. Je hebt hier een schitterend uitzicht over de omgeving met verschillende kraters en relatief recente lavastromen.
9 mei. “Daar, vĂłor onze blikken, rijst Etna breed en sneeuwblank reuzig omhoog en wolkt zijn smook uit in dikken stoom. De dreigende berg glooit daar aan den einder en schijnt een beeld van het Noodlot zelve …
En zoo rijst daar de ruĂŻne, zoo rees eenmaal het Grieksche Theater in de eigene atmosfeer van Noodlot, Leven en Ziel …” (Couperus)
9 mei 2015. Uitzicht vanaf mijn balkon in Hotel San Pietro in Letojanni, ons laatste verblijf…
âVanuit Letojanni is het mogelijk om een uitstapje te maken naar Catania, bijvoorbeeld voor last minute souvenir shoppen. Wie maar geen genoeg kan krijgen van al de cultuurschatten uit de oudheid, moet absoluut een bezoek brengen aan het archeologische park in de nabijgelegen plaats Giardini-Naxos. Hier kun je Naxos, de eerste Griekse nederzetting op SiciliĂ« bezichtigen.â
Ingrid met reisleidster Jetty in Trapani, het meest westelijke puntje van Sicilië.
Toen ik bij je begon op zoek naar het paradijs op aarde, was ik intussen druk bezig mijn wereld op te schonen.
Zoals met Thich Nhat Han de wonden van Vietnam te helen, en met Christoffer Schippers honderd bloeiende bloemen van Mao van bloed te ontdoen
Tsjernobyl bracht de verschrikkingen van de bom op Japan in herinnering: Human Shadow Etched in Stone, Hiroshima mon amourâŠ
En jij zag het aan en je liet me begaan, je voerde me met zachte hand terug naar het alledaagse bestaan: een computer en een baan, om op eigen benen te staan
Toen kon het spel beginnen⊠WantJij bent het spel jij bent de wereld, jij bent de schepping. En je houdt op jezelf af te scheiden en te zeggen: âIk moet er nog bijhorenâ â je bent er al! Dan heb je mij niet meer nodig, niemand meer nodig, dan ga je je weg.
En de wereld wordt leger... en leger... enâŠ
De Gobi woestijn in Mongolië, 29 juli 2010. [klik voor de link]
âGod ziet alles,â zeiden ze vroeger bij mij thuis. Dat sloeg dan meestal op dingen die je voor je ouders verborgen probeerde te houden. Dus vanzelf werd God die boeman die met hen samenspande en dan aan het eind van je leven ook nog eens wat voor je in petto had. Eigenlijk een vreemde manier van zeggen, een vreemde voorstelling van zaken: iets of iemand die alles âzietâ⊠Want het sloeg natuurlijk ook op je gedachten, het aller intiemste, meest verborgene hoekje dat je hebt. Dus stel je voor dat die âzichtbaarâ zouden zijnâŠ
Nadat ik enige tijd bij Maarten Houtman âgezetenâ had en hem mijn volledige vertrouwen gegeven had, riep ik hem soms thuis in mijn wanhoop aan. Dan ging niet lang daarna de telefoon. Als ik opnam was het heel even stil, dan klonk een zachte stem: â⊠met Maarten.â
Je maakt het mee, je ziet het gebeuren ⊠en merkt dat het klopt, dat weet je gewoon. Toch doet het je wereld kantelen⊠Maar je hebt CONTACT, er is iemand die je ziet, die je hoort, die voor je klaar staat. Ondanks jezelf levert het een gevoel op dat het kan ⊠dat het bijna zo hoort, dat niets het in de weg staat. Toch vind je het natuurlijk een beetje engâŠ
Dat zoiets je overkomt, komt natuurlijk niet uit de lucht vallen, op een of andere manier was je ervoor geprepareerd (zeg ik nu). En je hebt er onopzettelijk misschien wel een beetje op toegewerkt. Ik moet dan gelijk denken aan mijn toenmalige fascinatie voor de boeken van Carlos Castaneda, waar ik me op wierp toen ik alle vertrouwen in de academisch psychologie had verloren en mijn studie na jaren afbrak. Zoân meester te hebben als die Yaqui Don Juan⊠A path with a heart…
Ik had in die jaren weinig meer om voor te leven, ik had bijna alle contact met mân lichaam verloren en leefde als een spook. Alleen Klaaske hield me op de been. Op een nacht voelde ik dat ik mân lichaam aan het verlaten was en zag lichtwezens die mij wenkten⊠Maar iets in mij wist dat ik terug moest, dat er iemand van me hield en op mij wachtteâŠ
Zo zag mijn wereld eruit aan de vooravond van onze ontmoeting met Maarten. Gestaag begon ik weer van het leven te genieten⊠We werden bij Maarten en Hanna te eten gevraagd. We stonden wat vroeg op de stoep en toen Hanna opendeed klonk het: âDe eersten zullen de laatste zijnâŠâ We kregen draadjesvlees voorgeschoteld, wij, als strenge vegetariĂ«rs⊠Heerlijk was het!
Intussen bleef Maarten als een zorgzame vader over me waken. Als hij lesgaf in de Kosmos wist hij dat ik daar in onze woonboot door het raam naar het water zat te staren en parkeerde hij zijn auto zĂł op de brug bij de Montelbaanstoren – we woonden op de Binnenkant in Amsterdam, precies tegenover waar nu de Kanzeon Sangha is – dat ik hem kon zien. Verbeelding? Ik was de verbeelding voorbij, er was alleen nog een absoluut vertrouwen. Ik had ook nog een heel leven te gaan, voor alles wat ik meegemaakt had en niet begrepen had⊠Tot dan toe was mijn enige – naar ik steeds meer begon te begrijpen: dodelijke – wapen mijn voortdurende analyse van alles wat ik meemaakte. Dat was mijn ingekankerde manier om âproblemen op te lossenâ – als een MĂŒnchhausen die zichzelf aan zijn haren uit de baren wil reddenâŠ
En daar zit je dan op je bankje, bij Maarten op de Zen-zolder, en hoort: âGa terug naar je adem, voel je lichaamâŠâ Wat een eindeloze weg⊠Dat vertrouwen in hem was ook wel broodnodigâŠ
Ik las dat de Paus vandaag gebeden heeft voor de slachtoffers van het Corona-virus in China. Die man doet tenminste z’n plicht. Nou, dat is wel eens anders geweest… Zondagavond zag ik het eerste deel van ‘De naam van de roos‘, naar het boek van Umberto Eco, een tv-serie die Klaaske opnam. Daar in het ItaliĂ« van de 13e eeuw blijken de Pausen konkelende monsters te zijn… Maar de ‘progressieve’ Franciscus verordineerde in 2018 wel ‘de verplichte gedachtenis van Maria, Moeder van de Kerk‘ – waarvan de viering voortaan de 2e Pinksterdag vervangt…
De Sacra di San Michele, waar onze William van Baskerville zijn speurwerk verricht. [klik om te vergroten]
Diezelfde zondag hoorde ik in het Concertgebouw het Stabat Mater van Pergolesi en het Gloria van Vivaldi, door The Bach Choir & Orchestra of the Netherlands, met Olga Zinovieva, sopraan en Sytse Buwalda, countertenor. Prachtig… Toen ik na het concert met m’n gezelschap terugliep naar de auto, kon ik zelfs in het geluid van de tram muziek horen… Ik kreeg na afloop van organisator ‘Beleef Klassiek’ dit filmfragment toegestuurd, waarin dezelfde uitvoerenden te horen zijn (de scĂšne moet je maar voor lief nemen):
Giovanni Battista Pergolesi (1710-1736), stierf op 26 jarige leeftijd aan tuberculose. Hij had nog net de tijd om dit Stabat Mater te voltooien. Lees hier de voorgeschiedenis:
Quis est homo? Wie is het die niet zou wenen om de moeder van Christus in zo’n wanhoop te zien? Deze woorden werden voor het eerst uitgesproken in het dertiende-eeuwse ItaliĂ«, in een affectieve en emotionele Latijnse devotionele tekst; het voor de hand liggende antwoord op de retorische vraag is dat geen enkele ware gelovige niet met de Maagd zou rouwen over de stervende Christus. Dit gedicht is het ‘Stabat mater‘, waarvan wordt gedacht dat het het werk is van de grote psalm-dichter Jacopone da Todi (rond 1300). De klagende strofen ervan zorgen voor een emotionele band tussen de mediterende gelovige en de moeder van de Gekruisigde, en ontstonden vanuit de volkse devotie, die volgde op de Zwarte Pest. Pergolesi kreeg de opdracht om het Stabat Mater, gecomponeerd door Alessandro Scarlatti – dat tot dan toe elke Goede Vrijdag in Napels was opgevoerd – te vervangen. Hij aanvaardde die, ook al leed hij aan tuberculose. De legende gaat dat hij in een devotionele razernij op zijn sterfbed componeerde. Of het verhaal waar was of niet, Pergolesi’s Stabat-mater was al snel een internationale hit, die onvermijdelijke vergelijkingen trok met het Requiem, dat Mozart op zijn sterfbed schreef. www.allmusic.com | Timothy Dickey.
Dat brengt me op een boekbespreking in de NRC van 22 januari, over Carel Blotkamp‘sThe End. Artistsâ Late and Last Works. Het boek is geheel gewijd aan ‘laatste werken’ in de beeldende kunst. Ik las de recensie met rode oortjes … geweldig! Maar ik begreep ook dat in het boek helaas geen afbeeldingen staan… (wel in bijgaande recensie). Een van de werken die aan de orde kwamen, was de Rondanini PiĂšta, de zwanenzang van Michelangelo – alweer een stervende die de Voorspraak van de Heilige Maagd zoekt…
Michelangelo, Rondanini PiĂšta, 1550-1564 [klik om te vergroten]
âDie PiĂšta is een vreemd beeld. De gezichten van Christus en Maria zijn nog ruw en nauwelijks uitgewerkt, terwijl de benen van de Christus-figuur al prachtig glad en gespierd uit het marmer getoverd zijn. Aan de linkerzijde hangt een al even fraai gepolijste onderarm, maar die zit, gek genoeg, niet vast aan het lichaam van Christus. De verhoudingen lijken niet te kloppen, en het is de vraag of Michelangelo de compositie ooit nog goed zou hebben gekregen, als hij niet gestorven was.â Het beeld werd aanvankelijk uiterst negatief besproken in kunsthistorische verhandelingen. Pas in de vroege twintigste eeuw begon de rehabilitatie van deze PietĂ . De ruwe huid en de bizarre compositie werden opeens gezien als abstracte kwaliteiten, passend bij de moderne kunst uit die tijd. In 1964 roemde de Engelse kunstenaar Henry Moore het beeld als âeen van de beste kunstwerken ooit gemaaktâ.
Zo zie je dat, naast de Heilige DrieĂ«enheid, in de loop van de eeuwen langzaam het beeld van de Goddelijke Moeder oprijst, als Godin van het Erbarmen. Mensen hebben nu eenmaal in het uur van hun dood een Voorspraak nodig – is dat ook niet de rationale van het geloof? In China hebben ze overigens Kwan Yin, de Godin van Mededogen. Dus bidt die Paus een beetje voor de BĂŒhne. Of zou hij als voorspraak willen dienen voor de gelovigen hier … bang voor een nieuwe pest?
Ik moet dan altijd aan Mother Meera denken (ook al een Moeder...), die zei: laat de mensen toch naar hun kerk gaan, het biedt hen troost, laat ze er Maria aanbidden... Die Indiase ruimdenkendheid...
Bodhisattva Quan Shih Yin (eigen foto, 2011).
Bodhisattva Quan Shih Yin ('zij die de kreten van de wereld hoort') is de godin van het mededogen, de Chinese gedaante van Avalokiteshvara. Quan Yin â zie foto â staat hier in de Hal van de 'Arhats' (boeddhistische heiligen en discipelen) van de BÇogĆ«ang SĂŹ tempel in Chengdu, afgebeeld met âelf hoofdenâ en âduizend handenâ, haar geschonken om het vele leed van de wereld te kunnen horen en lenigen.
âWie zich tot Trump heeft bekeerd, zal moeite hebben om hartelijk te blijven, denkt During. Want het helpen van je medemens wordt in het huidige politieke klimaat niet als iets moois gezien. Of zoals Trumps voormalige rechterhand, Elon Musk, zei: de fundamentele zwakte van de westerse beschaving is empathie. âToen ik dĂĄt las moest ik wel even slikken.â INTERVIEW AMERIKA EN WIJ, Melanie During | paleontoloog: "Ik maak me zorgen over de lieve, vriendelijke Amerikanen". NRC, 1 augustus 2025
Elon Musk leaves following a luncheon with members of the Senate Republican Conference on Capitol Hill on March 5, 2025.
âThe fundamental weakness of Western civilization is empathy, the empathy exploit,â Musk said. âThere itâs theyâre exploiting a bug in Western civilization, which is the empathy response.â
Americans are still in the dark about the scope and scale of what Elon Musk is doing with DOGE, the Department of Government Efficiency, which is working to drastically shrink the size of government by aiming to cut $1 trillion or more in government spending.
But thereâs some insight into whatâs driving Musk â namely, an effort to combat what he referred to as âcivilizational suicidal empathy.â
During a three-hour interview with the podcaster Joe Rogan released February 28, Musk talked about his deeply held belief in the conspiracy theory that Democrats are working to import as many undocumented immigrants as possible so that they can take over the US government forever.
âIf they had another four years, they would legalize enough illegals in the swing states to make the swing states not swing states,â Musk told Rogan. âThey would just, they would be blue states. Then they would ⊠win the presidential; theyâd win the House, the Senate and the presidency.â
But what came next in the conversation may shine more of a light on what motivates Musk to cut down the size of government, and it melds with his takeover, purchase and founding of companies in the private sector. Itâs the belief that empathy for individuals is costly to the collective.Musk pointed to Californiaâs move to provide medical insurance even to undocumented people who qualify for its low-income Medi-Cal program.
âWeâve got civilizational suicidal empathy going on,â Musk said, borrowing the term from Gad Saad, a Canadian scholar who is also a frequent Rogan host.
While Musk said he believes in empathy and that âyou should care about other people,â he also thinks itâs destroying society.
Itâs an important thing to remember as Musk turns his crusade toward the US government. While President Donald Trump has said cuts will not touch safety net programs such as Social Security, Medicare and Medicaid, except to root out fraud, Musk made clear during the interview that he believes that the concept of Social Security is a âPonzi scheme.â [2]
Muskâs lack of empathy is a theme in the recent biography for which the writer Walter Isaacson was given access to the billionaire throughout his takeover of Twitter.
And Muskâs disregard for individuals employed at his companies is also a throughline in the book, including on production lines at Tesla and at SpaceX, where he is described as quick to fire people.
At each of those companies, Musk expressed a desire to save humanity: with electric cars in the case of Tesla; by making humanity interplanetary in the case of SpaceX; and by sticking up for the First Amendment in the case of Twitter.
âHe likes this notion of helping humanity,â Isaacson told CNNâs Christiane Amanpour in 2023. âIn fact, he has more empathy for humanity in general than he often has for the 20 people around him.
Musk still has that view of himself as a superhero taking risks; he repeatedly told Rogan about his fear of being killed. Now, instead of saving humanity, he believes he is saving the US government by cutting billions of dollars in spending, even if it impacts many Americansâ daily lives â by costing them their jobs or by curtailing government services â in the process.
____________________ [1]Â Een knop op het dashboard, waar ze via een kier in het raam bij kon komen. [2]Â Een piramidespel, een vorm van beleggingsfraude waarbij de opbrengsten voor vroege investeerders worden betaald uit geld dat van latere investeerders is afgenomen, in plaats van uit legitieme winsten. Het is een misleidende operatie waarbij de “investeringen” niet echt winst opleveren en het systeem afhankelijk is van een constante toestroom van nieuwe investeerders om de illusie van succes in stand te houden.
Palestijns-Amerikaans historicus zegt lessen op Columbia University af na âcapitulatieâ aan Trump NRC, 1 augustus 2025
De prominente Palestijns-Amerikaanse historicus Rashid Khalidi heeft een collegereeks aan Columbia University afgezegd, nadat die universiteit een week geleden schikte met de Trump-regering. Dat schrijft de emeritus hoogleraar vrijdag in een open brief in The Guardian.
Het Witte Huis dreigt Columbia en andere universiteiten al maanden met het stopzetten van federale subsidies. Donald Trump zegt dat Columbia niet genoeg doet om antisemitisme op de campus tegen te gaan, waarop de president de aanval op de universiteit opende. Vorige week schikte Columbia met de Trump-regering en betaalde ze een boete van 200 miljoen dollar (ongeveer 173 miljoen euro), om weer aanspraak te kunnen maken op 400 miljoen dollar (zoân 346 miljoen euro) aan subsidies.
Het akkoord met Columbia University is vooral een overwinning voor de regering-Trump Het bestuur van Columbia University in New York werd het eens met de regering Trump, de universiteit krijgt haar subsidies terug. Hoogleraar Khalidi ging vorig jaar met pensioen, maar zou in de herfst als bijzonder hoogleraar nog een vak gaan geven over de geschiedenis van het Midden-Oosten. Hij schrijft dat niet te kunnen doen âonder de voorwaarden die Columbia heeft geaccepteerd door te capituleren aan de Trump-regeringâ.
âVeranderd in een anti-universiteitâ
Khalidi hekelt met name de definitie van antisemitisme, die Columbia overneemt. In die definitie, van de International Holocaust Remembrance Alliance (IHRA), wordt kritiek op IsraĂ«l gelijkgesteld aan antisemitisme, stelt Khalidi. De IHRA stelt dat kritiek op IsraĂ«l, net als kritiek op andere landen, niet per se antisemitisch is. Wel bestempelt het kritiek op het bestaansrecht van de staat IsraĂ«l als antisemitisch, of bijvoorbeeld het land een âracistisch projectâ noemen. Die definitie maakt het volgens Khalidi onmogelijk om eerlijk les te geven over de genocide die IsraĂ«l pleegt in Gaza.
Khalidi hekelt daarnaast de trainingen die medewerkers moeten volgen, waarbij kritiek op zionisme gelijk zou worden gesteld aan antisemitisme. âColumbiaâs capitulatieâ heeft de universiteit veranderd in een âanti-universiteit, een plek van angst en walging, waar faculteiten en studenten van hogerhand verteld wordt wat ze mogen zeggen en docerenâ, besluit Khalidi zijn brief.
INTERVIEW oktober 2024
âEr is in deze oorlog te weinig aandacht voor de geschiedenisâ
Rashid Khalidi | Historicus Ook nu de oorlog zich uitbreidt naar Libanon, constateert de Palestijns-Amerikaanse historicus Rashid Khalidi, is sprake van âblindheidâ voor alles wat voorafging aan de aanval van Hamas op het zuiden van IsraĂ«l op 7 oktober 2023. âDe oorlog is een reddingsboei geweest voor Netanyahu.â Auteur:âšLucia Admiraal NRC, âš4 oktober 2024
Hij is een van de bekendste historici van Palestina: Rashid Khalidi (1948). Deze zomer ging hij met emeritaat als hoogleraar moderne Arabische studies aan de Columbia Universiteit in New York, al blijft hij dit semester gewoon lesgeven. Eerder schreef hij onder meer een standaardwerk over de Palestijnse nationale identiteit en Brokers of Deceit, (Makelaars in bedrog) over het Amerikaanse buitenlandbeleid in het Midden-Oosten. In De honderdjarige oorlog tegen Palestina. Een geschiedenis van kolonialisme en verzet, dat in 2023 in Nederlandse vertaling verscheen, verweeft hij de geschiedenis van Palestina met die van zijn eigen prominente Palestijnse familie. Het boek opent met een kritische brief uit 1899 van zijn verre oom Yusuf Diya al-Khalidi aan Theodor Herzl, de âaartsvaderâ van het politieke zionisme.
Behalve historicus is Rashid Khalidi ook ooggetuige. Hij werd geboren in de VS in 1948, na het begin van de Nakba of âcatastrofeâ, toen circa 750.000 Palestijnen werden verdreven uit het deel van Palestina dat IsraĂ«l werd. Zijn vader werkte voor de Verenigde Naties als rapporteur van Midden-Oosten gerelateerde zaken in de Veiligheidsraad, en tijdens de oorlog van 1967 hielp hij hem met het doornemen van de media.
Later woonde Khalidi met zijn gezin in Beiroet tijdens de Libanese burgeroorlog (1975-1990) en de IsraĂ«lische invasie van Libanon (1982), gericht tegen de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO). Hij doceerde aan de Amerikaanse Universiteit van Beiroet en was een bekende commentator. In de periode 1991-1993, inmiddels werkend als onderzoeker in Jeruzalem, was hij adviseur voor de Palestijnse delegatie bij de Arabisch-IsraĂ«lische vredesbesprekingen in Madrid en Washington. Vanuit zijn kantoor op de Columbia Universiteit zegt Khalidi via een videoverbinding dat hij âheel bezorgdâ is over de huidige situatie in Gaza en Libanon: âIk vrees dat we ons richting een veel grotere oorlog bewegen.â Bovendien woont een deel van zijn familie daar, al zijn enkelen van hen eerder dit jaar vanuit Gaza naar Egypte gevlucht. Khalidi is ondanks zijn emeritaat nog vrijwel dagelijks op de universiteit, en geeft lezingen en commentaar in de media. Consequent benadrukt hij daarin de historische wortels van de Gaza-oorlog. âHelaas besteden politieke besluitvormers en commentatoren in de mainstream media heel weinig aandacht aan de geschiedenis.â Ook nu de oorlog zich uitbreidt naar Libanon, constateert hij, is er sprake van âblindheidâ voor alles wat voorafging aan de aanval van Hamas op het zuiden van IsraĂ«l op 7 oktober 2023. âZij bespreken wat er in Libanon gebeurt alsof er sinds een jaar een conflict is tussen Hezbollah en IsraĂ«l, wat natuurlijk volkomen onjuist is.â Het nu bijna verstreken jaar sinds het begin van de oorlog in Gaza ziet hij dan ook als de meest recente fase in een langdurige oorlog.
Ook op dit moment zijn de VS geen neutrale bemiddelaar, maar een partij
De âhonderdjarige oorlogâ begint in 1917, als de Britse regering steun uitspreekt voor de vestiging van een nationaal tehuis in Palestina voor het Joodse volk. Waarom is dit het startpunt van uw boek?
âCentrale elementen uit de strijd waren ook daarvoor al aanwezig. Het zionisme werd als politieke beweging opgericht in 1897 in Bazel. De Palestijnen schreven al over deze kwestie vóór de Eerste Wereldoorlog, en ook het verzet was er al. Wat 1917 bepalend maakt, is dat de toenmalige grootste wereldmacht besloot het zionistische project in Palestina te steunen in de oprichting van wat uiteindelijk de staat IsraĂ«l zou worden. Het centrale betoog van mijn boek is dat er niet simpelweg een strijd is tussen Palestijns nationalisme en zionisme. Het is een strijd tussen het zionistische project en later IsraĂ«l, steevast gesteund door de machtigste naties ter wereld â Groot-BrittanniĂ« en later vooral de Verenigde Staten â en het Palestijnse volk. Ook op dit moment zijn de VS geen neutrale bemiddelaar, maar een partij. Ze zijn vandaag in oorlog met de Palestijnen in Gaza en vandaag of morgen met de Libanezen.â
Uw boek is verdeeld in zes âoorlogsverklaringenâ aan de Palestijnen tussen 1917 en 2017. Welke plaats heeft de huidige oorlog, als u het boek zou doortrekken tot het heden?
âHet is moeilijk te bepalen welke kant het opgaat, want een oorlogssituatie is altijd in beweging. De achtergrond die ik in mijn boek geef, is essentieel om te begrijpen wat er sinds 7 oktober vorig jaar is gebeurd. De verschillende oorlogen tegen Gaza en de niet aflatende druk die IsraĂ«l op de Palestijnen heeft uitgeoefend, moesten vroeg of laat wel tot een explosie leiden. Ik had alleen nooit kunnen voorspellen dat het de explosie zou zijn die we zagen op 7 oktober. En dat de IsraĂ«lische reactie zo woest en meedogenloos zou zijn.â
Het benoemen van die historische achtergrond riep na de aanval door Hamas in het zuiden van Israël op 7 oktober vaak hevige reacties op.
âDaar is een Arabisch woord voor, tajhil: mensen onwetend maken. Het getuigt van blindheid om de nadruk te leggen op de gruweldaad van 7 oktober, maar niet op alles wat daaraan voorafging en wat daar zogenaamd door wordt gerechtvaardigd. Die tendens wordt nog versterkt door de systematische weigering van IsraĂ«l om journalisten toe te laten tot de Gazastrook. IsraĂ«l kan alleen wegkomen met wat het doet in Gaza, als het kan voorkomen dat mensen nadenken over alles wat aan 7 oktober voorafging en wat erop volgde.â
Welke verschuivingen hebben zich voorgedaan sinds 7 oktober vorig jaar?
âDie dag was een van de grootste nederlagen uit de IsraĂ«lische militaire geschiedenis. De IsraĂ«lische burgerbevolking is het zwaarst getroffen sinds de oorlog van 1948, toen het 6.000 mensen verloor, het merendeel soldaten. Op 7 oktober was daarentegen het merendeel burger. De schok en het trauma zijn dus heel begrijpelijk. Maar een misdaad rechtvaardigt niet de veel grotere misdaad, het doden van ruim 40.000 Palestijnen en de volledige vernietiging van de infrastructuur van Gaza, wat genocidaal en opzettelijk is. Er is geen enkele militaire rechtvaardiging voor. âDoor 7 oktober is de IsraĂ«lische publieke opinie aanzienlijk verhard en is een regering versterkt die daarvoor erg wankel was. De oorlog is een reddingsboei geweest voor Netanyahu en zijn coalitie â die gedijen op conflict â omdat de IsraĂ«lische publieke opinie zo getraumatiseerd en geschokt was. Het stelt hen in staat om IsraĂ«l uit te breiden naar het hele voormalige mandaatgebied Palestina [inclusief Gaza en de Westelijke Jordaanoever, red.], naar een Groter IsraĂ«l. Dat was overigens het doel van de meeste IsraĂ«lische regeringen in de geschiedenis.â
In Israël zijn wekelijks protesten tegen de regering en voor de gijzelaars, maar is nauwelijks publieke verontwaardiging over de massaslachting in Gaza. Hoe verklaart u dat?
âHet trauma van 7 oktober heeft elk vermogen om het lijden van de ander te erkennen weggevaagd. Ik heb IsraĂ«lische vrienden en ik weet dat de dood van 800 burgers, en honderden soldaten en veiligheidspersoneel, een enorme impact heeft gehad op de gehele IsraĂ«lische samenleving. Maar ze zien alleen hun eigen pijn. Dat is niet nieuw: IsraĂ«liĂ«rs hebben jarenlang hun ogen en geest gesloten voor het lijden en het geweld dat hun bezetting heeft opgelegd en voor de langdurige gevolgen van de oorlog van 1948: de onteigening van land, de verdrijving van 750.000 Palestijnen en de weigering om hen te laten terugkeren.â
CV De Palestijns-Amerikaanse historicus Rashid Khalidi (1948) is emeritus professor Arabische studies aan de Columbia Universiteit in New York. In 2023 verscheen de Nederlandse vertaling van zijn boek De honderdjarige oorlog tegen Palestina. Een geschiedenis van kolonialisme en verzet. Hij is getrouwd en heeft drie kinderen, en woont in New York.
Khalidi bestudeert de geschiedenis van Palestina door de lens van settler-colonialism of vestigingskolonialisme. Hij spreekt over een âvoortdurende Nakbaâ: een langdurig proces van etnische zuivering van de Palestijnen waar ook de vernietiging van Gaza en de sluipende annexatie van de Westelijke Jordaanoever deel van zijn. Het zionisme ziet hij als zowel een koloniale als een nationale beweging, âin een Bijbels jasjeâ. De koloniale geschiedenis van het conflict is onderbelicht, betoogt hij, en dat terwijl de zionistische beweging zichzelf tot aan de Tweede Wereldoorlog expliciet in koloniale termen omschreef. In plaats daarvan domineert volgens Khalidi nog steeds het beeld van het IsraĂ«lisch-Palestijns âconflictâ als een nationale strijd tussen twee volken, terwijl ongelijkheid centraal zou moeten staan in zowel het begrip van de geschiedenis, als de âoplossingâ. In het mondiale Zuiden is dat besef er wel, maar het Westen heeft volgens Khalidi ânog steeds oogkleppen opâ.
Na 1948, schrijft u in uw boek, âwaren de Palestijnen vrijwel onzichtbaar, kwamen ze nauwelijks aan bod in de westerse media en mochten ze zich zelden internationaal vertegenwoordigenâ. Hoe is de situatie nu?
Het afgelopen jaar zijn archieven en erfgoed in Gaza op grote schaal vernietigd. Hoe kijkt u daar als historicus naar?
âHet is onderdeel van elk koloniaal project om niet alleen de bevolking, maar ook dorpen, plaatsnamen, herinneringen, cultureel erfgoed, bibliotheken en archieven te vervangen. Groot-BrittanniĂ« deed het in Ierland, Frankrijk in Algerije, en IsraĂ«l heeft dat systematisch gedaan in Palestina. De bibliotheken van individuen in Haifa, Jaffa en West-Jeruzalem werden in 1948 in beslag genomen en opgeslagen in de IsraĂ«lische Nationale Bibliotheek. De Vereniging voor Arabische Studies in Jeruzalem onderging hetzelfde lot, zo ook het PLO Onderzoekscentrum in Beirut in 1982. Dit proces is nog steeds gaande in Gaza, met de moord op rectoren van universiteiten, tientallen decanen, en meer dan honderd gedode universiteitsmedewerkers.â
Israël zegt het doel te hebben om Hamas te vernietigen in Gaza. De Palestijnse Autoriteit op de Westelijke Jordaanoever wordt door veel Palestijnen gezien als een verlengstuk van de Israëlische bezetting. Wie zouden een toekomstig Palestijns leiderschap kunnen vormen?
âHamas vernietigen is een illusie omdat het naast een onconventionele militaire macht ook een ideologie is en een sociale organisatie. De Palestijnse Autoriteit is een niet-representatieve en zeer verafschuwde groep die aan de macht wordt gehouden door IsraĂ«l, de VS en de Europeanen. Een alternatief Palestijns leiderschap moet democratisch door de Palestijnen worden gekozen. En dat vereist dat de Palestijnen zich bevrijden van vele lasten, waaronder externe interventie en interne verdeeldheid.â
Jordanië en Egypte hebben een vredesverdrag met Israël en ontvangen royale militaire steun uit de VS. De Saoediërs leken net voor oktober vorig jaar op het punt een akkoord met Israël en de VS te sluiten.
âSaoedi-ArabiĂ« heeft een grote verschuiving doorgemaakt door deze oorlog en dat akkoord is voorlopig van de baan. Egypte is woedend over IsraĂ«ls overname van de Rafah-grensovergang tussen Gaza en Egypte. Ondertussen heeft de publieke opinie in Egypte, JordaniĂ« en de rest van het Midden-Oosten door Gaza een kookpunt bereikt.â
Tijdens de Libanese burgeroorlog en de Israëlische invasie van Libanon in 1982 woonde u met uw gezin in Beiroet. Hoe kijkt u naar de huidige oorlog in Libanon?
âIk vrees dat de oorlog, naast in Gaza, ook grote verwoesting zal aanrichten in Libanon, en in mindere mate in IsraĂ«l. Het lijkt erop dat IsraĂ«l wil escaleren. Het weigert een akkoord voor een staakt-het-vuren of een terugtrekking uit Gaza, wat de vrijlating van de gijzelaars mogelijk had gemaakt en het conflict had beĂ«indigd met de Houthiâs en met Hezbollah, die altijd hebben gezegd dat ze dan zouden stoppen met hun aanvallen.
Ik denk dat het nog steeds de bedoeling is om Gaza onleefbaar te maken
Kunnen er lessen getrokken worden uit de invasie van 1982?
âIn beschrijvingen in Amerikaanse media van Hezbollah-commandant Ibrahim Aqil, die recent door IsraĂ«l werd gedood in Libanon, wordt hij verantwoordelijk gehouden voor bomaanslagen op een Amerikaanse marinierskazerne en de Amerikaanse ambassade in Libanon. Ik weet niet of hij er daadwerkelijk bij betrokken was. Het punt is: als je terugkijkt op die tragische gebeurtenissen, dan is er een geschiedenis. Want waarĂłm werden de Amerikaanse ambassade en de kazerne gebombardeerd? Omdat de Verenigde Staten deelnamen aan IsraĂ«ls oorlog tegen Libanon en de Palestijnse bevrijdingsorganisatie, en hun enorme macht inzetten voor een invasie van Libanon, waarbij 19.000 Libanezen en Palestijnen zijn gedood. Dat wordt nooit vermeld door Amerikaanse politici, diplomaten of woordvoerders van de regering. Amerikaanse vrienden en collegaâs van mij aan de Amerikaanse Universiteit van Beiroet zijn toentertijd vermoord [door militante groepen, red.], als deel van de aanvallen op de Amerikaanse belangen in Libanon. Het is dus niet alsof ik blij ben dat dit is gebeurd. Maar ik zeg wel dat er een oorzaak en een gevolg is.â
Wat denkt u dat Israël in Gaza van plan is?
âEr zijn concurrerende visies in het IsraĂ«lische veiligheidsapparaat en de IsraĂ«lische regering. Op dit moment wordt er een plan overwogen om het noorden van Gaza militair te bezetten en de bevolking daar te dwingen te vertrekken of te verhongeren. IsraĂ«l slaagde er tijdens de eerste weken van de oorlog niet in om de bevolking uit Gaza te verdrijven, omdat de Arabische landen niet wilden meewerken. Het zal voor altijd een schandvlek zijn voor de VS dat de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, Antony Blinken, zichzelf en de Amerikaanse regering leende voor dit project van etnische zuivering. IsraĂ«l heeft toen gefaald, maar ik denk dat het nog steeds de bedoeling is om Gaza onleefbaar te maken.â
Hoe was het voor u om het afgelopen jaar aan een Amerikaanse academische instelling te werken in de context van de Gaza-oorlog en de studentenprotesten?
âAan de ene kant was het heel bemoedigend, omdat een overweldigende meerderheid van de studenten tegen deze oorlog is. Ze begrijpen dat die onmogelijk zou zijn zonder de steun van de Amerikaanse regering. Hun morele drijfveer heeft een rimpeleffect gehad in het hele land en in de rest van de wereld. Maar het heeft de oorlog helaas niet gestopt. Daar was politieke wil voor nodig geweest in het Witte Huis, en die is er niet. Aan de andere kant heeft het bestuur van de Columbia Universiteit gehandeld zoals de meeste Amerikaanse universiteiten: door niet te willen begrijpen dat academische vrijheid de meest gekoesterde waarde is.â
PRESENTATION By Efi Michalarou*) EXODUS at Gagosian at Marciano Art Foundation in Los Angeles
The language of material plays an essential role in the work of Anselm Kiefer, most of whose pictures have a geological sedimentary texture. For the past forty years, his work has been developing in a process of accumulation, mingling and reworking of themes, motifs and constellations which recur and overlap repeatedly in diverse media. Highly symbolic connections emerge from lead, concrete, dried plants, glass, barbed wire and other heterogeneous materials.
NB Klik rechtsboven op afbeeldingen om te vergroten.
Born at the close of World War II, Anselm Kiefer reflects on and critiques the myths and chauvinism that propelled the German Third Reich to power. With Wagnerian scale and ambition, his paintings depict the ambivalence of his generation toward the grandiose impulse of German nationalism and its impact on history. Balancing the dual purposes of powerful imagery and critical analysis, Kieferâs work is considered part of the neo-expressionist return to representation and personal reflection that came to define the 1980s. New large-scale paintings of Anselm Kiefer are on show in his exhibition âExodusâ in New York and Los Angeles. The large-scale paintings employ a wide range of materials including paint, terra-cotta, fabric, rope, wire, found objects, sediment of electrolysis, and metalâincluding copper and gold leaf. Mixing the abject and the exalted, these works are imbued with gesture, a sense of metamorphosis, and alchemical symbolism. Kieferâs syncretic approach to materials extends to his understanding of history, literature, and mythology as forces that inform the present. In this new body of work, he incorporates inscriptions in Hebrew from the book of Exodus, with thematic references to its narrative blended with a diversity of other sources. Full of symbolic thresholds between peoples, places, and times, the paintings are metaphysical allegories that meditate on loss and deliverance, dispossession and homecoming. The exhibition in New York features paintings of monumental buildings and ruins.
Anselm Kiefer, Nehebkau, 2021. Emulsion, oil, acrylic, shellac, fabric, metal, terracotta, and chalk on canvas, 380 Ă 380 cm.
Their architectural symbolism is permeated with themes found in Exodus and developed by writers who have long inspired Kiefer, including Paul Celan and E.T.A. Hoffmann.
ANSELM KIEFER, Danaë, 2023 Emulsion, oil, acrylic, shellac, and gold leaf on canvas, 280 x 380 cm
New York Art
âDanaĂ«â (2016â21) anchors the installation, fusing a representation of the vast interior of Tempelhof Airport in Berlin with the ancient Greek myth of Zeus transfigured into a shower of gold, leading to the prominent use of gold leaf in the painting. The storied site was built in an area belonging to the Knights Templar in the Middle Ages, opened as an airport complex in 1923, was developed extensively under the Third Reich, and played a critical role in the Berlin Airlift during the Cold War. Significantly, the decommissioned facility was recently used to provide temporary shelter for refugees, connecting it to the themes of Exodus. Other buildings represented in the paintings include Montecassino Abbey in Italy; Albert Speerâs Zeppelin Grandstand in Nuremberg, Germany; and Louis Kahnâs Indian Institute of Management building in Ahmedabad âall historically and culturally resonant structures.
Anselm Kiefer, FĂŒr E. T. A. Hoffman, 2015-2024, âUnd er hexte eine Schlange aus dem Wasserâ, 2016. ANSELM KIEFER FĂŒr E.T.A. Hoffmann, 2015-2024 Emulsion, oil, acrylic, shellac, gold leaf, clay, terracotta and charcoal on canvas (280 x 380 cm)ANSELM KIEFER, Hoffmann von Fallersleben – Helgoland, 1978 Olieverf op doek, 170 Ă 190 cm (also Artist book in an edition of 500 copies).
In paintings such as âFĂŒr E.T.A. HOFFMANNâ (2021), empty clothing attached to the surfaces stand in for human figures. Another group of paintings combines landscape elements with improvised vehiclesâgrocery carts, luggage dollies, and bicyclesâthat function as means of transport between realms. Laden with bundles, these objects recall their contemporary use by those who are displaced from home or seeking one, or by immigrants arriving in a new land, fleeing from war, oppression, and natural disasters. In the works on view in Los Angeles, Kiefer further elaborates themes of loss, history, and redemption. âExodusâ (2012â21) is demarcated between the lower register with a landscape of paint and straw affixed to the canvas, and a dynamic composition above that whirls in concentric circles, centering on clusters of forms that envelop a bicycle. The link between the terrestrial and the celestial carries through in the ladder between the two spheres in âEn Sofâ (2020â22), and the emanation of âWolkensĂ€ule (Column of Clouds)â (2009â21).
Anselm Kiefer, Thou didst blow with thy wind, the sea covered them: they sank as lead, 2020 Emulsion, oil, acrylic, shellac, gold leaf, metal, and straw on canvas, 8.4 Ă 9.5 m.
âAnd with the blast of thy nostrils the waters were gathered together, the floods stood upright as a heapâ (Exodus 15:8).
A suspended sculpture of a modern naval vessel stands in for the destruction of the pharaohâs military in the narrative of the parting of the Red Sea found in Exodus, as recounted in the title of âAnd with the blast of thy nostrils the waters were gathered together, the floods stood upright as a heapâ (2020). Another pair of paintings on view feature grounds of gold leaf, over which a cascade of mangled shopping carts and straw mats is suspended. In one, artistâs palettes and brushes are intermixed, conveying the symbolic weight and materiality that are central to Kieferâs art making, as well as the transcendence of creative work and its ability to traverse between the earthly and the divine. These themes are shared by âPhoenixâ (2018â19), a large sculpture of a winged palette composed of stainless steel and lead.
Anselm Kiefer, Phoenix, 1981. oil on canvas, 168.9 x 189.2 cm.Anselm Kiefer, Parabole, 2019â22, Emulsion, oil, acrylic, shellac, gold leaf, sediment of electrolysis, resin, and satellite dish on canvas, 27 feet 6 Ÿ Ă 25 feet (8.4 Ă 7.6 m),
In Exodus at Gagosian at Marciano Art Foundation in Los Angeles, Kiefer rewrites memory by âcross-mappingâ collective histories layered with literary strata from Paul Celan to E. T. A. Hoffmann. While Exodus recalls the story of the Israelites departure from Egypt in the Old Testament, works in the exhibition are bloodstained from human genocide. Kieferâs ability to obscure such gravity with a promise of divine or cosmological intervention pronounces a powerful bifurcation between eschatology and genesis, and between the experience of void and weight. As he states in his lectures delivered at the CollĂšge de France, âan empty space always implies the opposite.â
How do we remember, and what do we remember? How does the mind render our historical memory into new conceptions of reality? With an acute profundity and a physical scale overwhelmingly large, Anselm Kieferâs labyrinthine paintings of remembrance bear a psychological weight while revealing a human ontological wound so resonant that even the most conversant spectator becomes disembodied by their confounding complexity. Defying conventional categorization, his paintings signal a new form of architecture or spatial structure, almost like an architecture of memory. Melissa Bianca Amore
Anselm Kiefer, En Sof, 2020â22, Emulsion, oil, acrylic, shellac, gold leaf, sediment of electrolysis, metal, and wood on canvas, 8.4 Ă 7.6 m
âMelissa Bianca Amore: In Exodus, two divergent works entitled En Sof (2020â22) and Enterdung Sonderaktion âExhuming Special Action 1005â) (2021â22) frame the use of dialectical combinations prevalent throughout your practice between divinity and human annihilation, and between void and weight. The symbol of Jacobâs Ladder ascending to a spiritual passage in En Sof (Hebrew for âinfinityâ) references transitional states of cyclicality, cosmology, and motion, while the bone crusher in Enterdung Sonderaktion (Exhuming Special Action 1005) recounts the bloodstained Holocaust and the Nazi special operation formed to obliterate evidence of the genocide. Are these opposing temporal states or psychological borders suggestive of your belief that time or consciousness is coexisting?
âAnselm Kiefer: I thought I knew everything about the Holocaust, but then I read Andrej Angrickâs two-volume book, âAktion 1005â (2018). It describes how the Nazis tried to exhume the bodies and crush bones into dust to hide traces of the genocide; this was the climax of the atrocity. Parents witnessed their babies being exhumed. It was the most horrible thing. There is no forgiveness. The Germans covered up a lot of evidence. Exodus is not only about the Holocaust; itâs also about borders and the idea that borders are illusions. They are mobile, not a reality. We try to have borders even in the sky, as we organize it with constellations. So itâs not only about the exodus of the Jews escaping from Egypt but the general idea of redemption and the migration of people. Itâs also a personal exodus of getting out of yourself. I exist in all time. We have our human time, between seventy and one hundred years, and we have geologic and cosmic time. Iâm in all three; I cannot separate one from the other. Iâm part of the rocks and part of this movement; Iâm inside the stones and part of the erosion.
Amselm Kiefer, Enterdung-Sonderaktion, 22-04-2023 Emulsion, oil, acrylic, shellac, gold leaf, descent of electrolysis, metal, fabric, wood, clay, and charcoal on canvas. 840 x 570 cm
MBA: In an interview with Klaus Dermutz in which you discuss how you reveal the spirit hidden in stones, you say: âI make matter secretive again by exposing it.â This is an interesting parallel to the belief that humans are embedded in rocks. Itâs also synonymous with the term âHylozoism,â a philosophical theory that all matter is in some sense alive. AK: Yes, rocks are conscious. We are not the only ones with consciousness. Iâm not a Platonist. Plato proposed that ideas are imprinted in the objects, and I believe that objects and materials already have a spirit inside of themselves, and the artist has to discover it, uncover it. Thatâs our work. Some materials have more of a spirit for meâfor example, lead or straw. MBA: You employ another kind of spiritualization and alchemical extraction to produce the materials you use. For example, in the two works discussed, an opal green emulsion creates such an intense force that it alludes to a cosmological or divine intervention. AK: Yes, itâs an alchemical process and extraction of the spiritual. You canât find that color in paint, so there is no other way to create it besides collecting the sediments from electrolysis. Itâs the positive and negative ions reacting with copper and salt or one metal on the other. The sediments gather at the bottom of a bath, and itâs a kind of spiritualization. MBA: Enterdung Sonderaktion (âExhuming Special Action 1005â) reveals a double meaning in the possibility of history being obliterated by concealing truth. It challenges the authenticity of knowledge distribution while disclosing how authorship is often controlled. The Hebrew inscription for âuncoverâ here is also allusive. It aligns with the central question in your practice of personal and historical memory. AK: In Jewish belief, the letters of the Hebrew alphabet are holy. Regardless of how one arranges them, they have meaning, even when they are placed together randomly. There is also the notion of the lost letter, which, if found, could change the world and redeem it. You study history through various sources, though history is impregnated in the earth. History doesnât exist as a fait accompli; itâs not fact. Each culture creates its own history. For example, after the Russian Revolution, the Soviets eliminated people from history. Leon Trotsky was removed from photographs because for them he shouldnât exist anymore. History is not stable. For me, as an artist, I create my own history.
Amselm Kiefer, FĂŒr Paul Celan âSchreib eine Locke ins spĂ€te Gesicht mirâ
MBA: Yes, and you reorient the linearity of historical memory. You also redefine the term mimesis by implementing a system of âcross-mappingâ collective histories with literary strata. For example, in your work FĂŒr Paul Celan (For Paul Celan) (2021), an intertextual relationship is formed between architecture and language with Louis Kahnâs Indian Institute of Management building in Ahmedabad and Paul Celanâs poetic verse âschreib eine Locke ins spĂ€te Gesicht mirâ (âwrite a curl into my late faceâ). Your idea âthat the truth lies in the differenceâ is significant here. AK: Mimesis is an old term, and for me it doesnât exist. History is agile; itâs a sculptural material. Cross- mapping is when you have different information like synapses that you connect. When you combine different things together like an idea with another concept, you cross-map. One sentence or fact is never alone; itâs always in contact with a lot of other synapses. My brain is always making associations to something else; I cannot stop this, for example, the connection between Kahnâs building and Celanâs poem. Celanâs poetry is about transition, the movement. To âwrite a curl into my late faceâ is about the passing of time, growing into an older face; itâs moving toward the end. Itâs like fragmenting a face and taking a curl and placing it in the face of another time. Itâs about sliding time; you donât have something to hold on to. Itâs a wonderful phrase in German. And with this sentence I dissolve the solid Kahn construction. We think itâs solid and stable, compact and unmovable, but itâs not. I like that about Kahnâs buildings; they appear to be so solid, yet they are pierced. And Celanâs curl fragments the building. By placing this sentence over it, the sentence moves the bricks in the building, and I begin to see the ruins. They would be nice ruins because theyâre all bricks. When I was a boy, I played with bricks from the debris of the bombs. I constructed things with these bricks. So I donât look at them as being damaged but rather as the starting point. Itâs not the end; itâs the beginning. The bricks still hold the buildingâs memory, though itâs a transition. MBA: Your examinations into transitional states, cyclicality, tunnels, and bridges are cited throughout your practice, including your monumental estate in Barjac, France. What is the connection between a transitional psychological state and the physical passage? AK: The tunnels in Barjac illustrate that the concept is the only thing that remains. Itâs like the book The Underground Railroad by Colson Whitehead, which is part real and part imaginary. First, you think itâs a real tunnel; then it becomes a spiritual tunnel. It takes you from one place to the other. MBA: Is this concept similar to your discussion of Claude Monetâs haystacks as about the space in- between? AK: Yes, Monetâs haystacks are also about time and intervals. The seeing happens between the haystacks, as Monet paints different times throughout the day and combines these moments. Itâs not one definitive painting; rather, itâs about the transition. The main thing happens between the painting as it moves from one state to the other. MBA: In your lectures at the CollĂšge de France, you discuss another type of passage in relation to how the brain constructs images. Itâs a provocative insight. You say: âLightâin other words electromagnetic wavesâstrikes the retina, producing different images in us. . . . From the retina, the waves travel to the brain, and, owing to the fact that their passage from the retina to the brain remains unexplained, there is an enduring mystery about the way images are produced.â AK: Yes, thatâs fantastic. The nerve goes from the eye to the brain, and then the brain constructs the image. I think the way it constructs the image is the most mysterious thing, because we donât know where the image is coming from. There are different theories, and some philosophers say itâs all imagination, that we imagine it all, that itâs not real. MBA: This analogy of a mysterious passage creating an image brings me to the use of photography in your practice. You often layer a photograph as a material similar to how you layer language or architecture. AK: Yes, and the difference between photography and a painting is that a photograph takes a moment, nothing else. And a painting spans one year to three hundred years, because what you see with your eyes is something complete; it has a past and a future. When I use photography in my books, for example, I change the character of the photograph. Itâs not of the moment; you have to look through hundreds of pages as a continuum, and this also plays with time. MBA: You have said that the poem is the only real thing that exists for you. This concept reaches far beyond the corporeal world, yet segments us right back into it. Itâs a nice tension. In your lectures at the CollĂšge de France you say: âOnly poems are real, because in the end poetry for me is the only possible reality, everything else is pure illusion.â This statement also reinforces your mistrust in science to reveal the truth in reality. AK: Yes, theories in science, and in particular string theory which tries to explain the world, are contradictory. They are not perfect, because in twenty years another theory is developed, which changes the way we understand reality. We donât know why we are here and where we came from. When I look at the machine, I think itâs an illusion. But the poem you cannot change; itâs impossible. When I read a poem, itâs so precise; itâs so real. The poem for me is like a buoy in the sea where I can hold myself up.
*) Melissa Bianca Amore, philosopher, critic, and curator based in Paris and New York City, BOMB Magazine,
