Ghazal, The Rain

Eternity…

Adembenemende geïmproviseerde muziek tijdens een live recital van Ghazal op 28 mei 2001 in Bern, Zwitserland.

Ik kan het niet beter in woorden vatten dan deze recensie van Songlines het doet:

“Het ensemble Ghazal is een inspirerend samengaan van Perzische en Indiase elementen, in handen van de Iraanse Kamancheh speler Kayhan Kalhor en sitar speler Shujaat Kahn. Sandeep Das staat ze bij op tabla.
Er ligt een werkelijk historische perspectief aan deze ontmoeting van culturen ten grondslag, aangezien Hindoestaanse muziek tijdens de Mogol periode onder een sterke Perzische invloed kwam te staan en de tradities verschillende modi en stemmingen delen, die in deze opname onderzocht worden.
Maar dat hoef je allemaal niet te weten om te kunnen genieten van de muziek. Het is het kunstenaarschap en de persoonlijkheid van de spelers die het zo verleidelijk maakt: de contrasterende texturen van de pezige Kamancheh en het sprankelende gerinkel van de sitar, de echo’s en opbouw van frases tussen de twee spelers, de momenten van rust en meditatie, oplopend tot spectaculair vuurwerk, en de fijne, ingetogen zang van Shujaat Khan.
De muziek op dit album is even architectonisch als het filigreine scherm op de cover – rijk aan versiering en detail, maar ondersteund door boog-achtige structuren.”

Ghazal (Shujaat Husain Kahn & Kayhan Kalhor), the Rain – Eternity

Zen-vriendin Lene Gravesen wees me naar aanleiding van het item ‘Soefi’s en Derwisjes’ op http://befriendinglife.com waarop blogger Tesa een magnifiek artikel over shaken publiceerde: The Ecstasy of Shaking.
Nadat ik het gelezen had, ben ik gelijk begonnen het te vertalen, ook om het contact met de tekst niet kwijt te raken en me er nog meer in in te voelen.
Het leek me geweldig het stuk in vertaling op dit blog te zetten. Ik stuurde Tesa Silvestre – zoals ze bleek te heten – een mailtje om haar goedkeuring te vragen … en hoorde niets meer. Nadere inspectie van haar vier websites (!), leerde me dat daar sinds februari 2014 niets meer gebeurd is.
Nu weten we wel dat er in de ‘www space’ heel veel ruimtepuin rondcirkelt. Maar bij Tesa’s blog had ik een ander gevoel, meer van zo’n verlaten dorpje op het Franse platteland, waar je de geest van les villageois nog kunt voelen. Aan een muur hangt een oude bus van La Poste. Maar je weet dat als je daar je brief in stopt, je nooit meer iets zult horen…

Dan maar zonder Tesa’s goedkeuring…
Ik heb er een aparte pagina voor ingeruimd – zie de tab ‘The Ecstasy of Shaking’ boven, of klik hier.

Voor de muziek ga ik terug naar drie weken terug, toen we in onze huiskamer een prachtige Gurdjieff uitvoering hoorden van het album Melos van het duo Anja Lechner, cello, en Vassilis Tsabropoulos, piano.
Op bijgaande video – waarmee het fameuze platenlabel ECM van Manfred Eichner zijn visitekaartje afgeeft – speelt Lechner samen met een andere muzikale partner, (jazz)pianist François Couturier. Hij is bekend als begeleider van oud legende Anouar Brahem. Maar we kennen hem ook nog van het Tarkovsky Quartett, waarin hij, ook met Anja Lechner, vertoningen van films van de meester van een gloedvol muzikaal kader voorzag.

Het is een ‘clip’ om van te genieten, niet allen van de muziekfragmenten – Gurdjieff, Mompou en Komitas, “drie fascinerende buitenstaanders in de marge van de muziekgeschiedenis” – maar ook van de betoverend beelden van Frankrijk – het Frankrijk dat we ons allemaal zo graag herinneren van onze vakanties…

Anja Lechner & Franҫois Couturier – “Moderato cantabile”

De nieuwe header van het Shaking Zen blog laat het duidelijk zien: het draait bij shaken allemaal om de voeten – ook letterlijk, zoals bij de derwishes die de video Sufi Dialogue opsieren. De muziek is van de Egyptische componist Soliman Gamil (waarop we woensdag in de huiskamergroep geshaked hebben).
De opname is onderdeel van een fantastische verzameling Noord-Afrikaanse muziek, die verscheen onder de titel Desert Blues. Er zijn in totaal drie dubbel-cd’s van, die luisteren naar de illustere namen Ambiances Du Sahara, Rêves d’Oasis en Entre Dunes et Savanes.
Op een muziek-website stond deze aanbeveling voor Rêves d’Oasis (waar Sufi Dialogue onderdeel van is):

De dubbel-cd laat de rustige kant van de muzikale kosmos Afrika horen, met prachtige zang, vol verdriet en vreugde: nummers als golven in de nacht, muziek die onze ziel raakt en ons geneest, zoals de Toearegs geloven. De kleuren en de sfeer van de muziek vertellen van fantastische landschappen, woestijn, oases en steppen, van oude culturen en de volkeren die hier wonen: Toeareg, Mandinka, Fulani…

De etnomusicologen Christian Scholze en Jean Trouillet namen voor dit album 1000 nummers op, waarvan er uiteindelijk 26 geselecteerd zijn. Soefi muziek is sterk vertegenwoordigt – naar ik las heeft het Soefisme een belangrijke rol gespeeld heeft bij de islamisering van Noord-Afrika.
Het is trouwens niet alleen ‘volksmuziek’ die je hoort, er zijn ook nummers van gevierde sterren als Youssou N’Dour en Habib Koité.

Het herinnert me aan die andere ‘ethnomusicoloog’, Gurdjieff, die met zijn jarenlange ‘journeys to inaccessible places’ door het hart van Azië, de gewijde muziek registreerde (of liever: memoriseerde) die verloren dreigde te gaan, van volkeren die verloren dreigden te gaan. Via cd’s met zijn muziek, met evenzeer illustere namen als Rituel d’un ordre Soufi, La première prière du Derviche en Derviches tremblant, maakte ik kennis met de Soefi’s en hun muziek.

Als je op Wikipedia het Engelse lemma Sufism doorleest, krijg je een verbijsterend overzicht van de vervolging waaraan Soefi’s binnen de Islam bloot hebben gestaan. Attatürk verbood bij de wet het bespelen van de ney, de rietfluit van de Soefi’s. Er zijn Soefimeesters gestenigd. En de laatste jaren worden, met name in Pakistan, aan de lopende band hun tomben opgeblazen. Aan de hand van de plaatsen waar Soefi’s ooit vervolgd zijn, krijg je een goed beeld van de verbreiding van het Soefisme, van Indonesië tot Iran, van Syrië tot Marokko…

Intussen is de Soefi-muziek springlevend, met een ongelofelijke culturele en muzikale gevarieerdheid, krachtige muziek met een spirituele ondertoon, ‘love songs’ en ‘devotional songs’, waar een heimwee naar de Geliefde uit spreekt. Via grootheden als Gurdjieff (samen met De Hartmann), Abida Parveen, Nusrat Ali Fateh Khan, Youssou N’Dour (met zijn album ‘Egypt’), Dhafer Youssef en Anouar Brahem is ze diep in onze Westerse muzikale beleving doorgedrongen.

Als je al shakend met je aandacht naar je voeten gaat, kun je soms de stroom voelen die je met de aarde verbindt. Met ademende voetzolen kun je dan stilstaand van die verbondenheid genieten.
Maar je hoofd is naar de hemel gericht en je ogen zien de lucht en, soms, de maan en de sterren. En jij bent degene die daar op die plek dat alles verbindt.
Dat voel je als een diepgaande verantwoordelijkheid, maar ook als een grote vreugde, die je lichaam doet trillen van energie – een trilling die zich omzet in bewegen en zich afstemt op de muziek.

Gift of Dreams is de shake-muziek die afgelopen week in ons huiskamergroepje in de Pijp gedraaid werd. Het is van de cd ‘Melos’, van Anja Lechner, cello, en Vassilis Tsabropoulos, piano.

Het was tijdens een Tao-zen sessie dat Maarten Houtman, met zijn blik gericht op een van de deelnemers, tegen me zei: “Kijk eens hoe schoon hij is…”
Ik zag onmiddellijk wat hij bedoelde – meestal werkte het bij hem zo, dat hij je waarneming of je inzicht een klein zetje gaf om iets tot je door te laten dringen.
Ik was gelijk stervensjaloers op die persoon – wat misschien getuigde van een diepe innerlijke behoefte. Ik vroeg me af ‘Hoe krijgt hij dat voor elkaar, om er zo fris en schoongewassen uit zien, als een pasgeborene? Zou dat eraan liggen dat hij aan lange afstandssport doet, dat al de blur is verdwenen? Anderzijds, och, dit gaat toch maar over het lichaam…?’

Het is nu twintig jaar later en ik bedenk dat mijn shaken misschien wel uit die diep gevoelde behoefte is voortgekomen. De oefening is in elk geval heel geschikt om je hoofd enigszins te ventileren van de eeuwige mist en warreling van emoties.
Misschien komt dat wel omdat shaken zo’n eenvoudige oefening is. Er zit niks gerichts in, niks bedachts, niks gecultiveerds. Je leeft je gewoon uit, dansend op je voeten. En vaak geniet je van het bewegen, van de muziek, van je lijf, en voelt de druk eraf gaan.
En heel soms, als een genade, ben je plotseling helemaal schoon. En je verbaast je er over hoe wij altijd maar rondlopen met al die onverwerkte emoties, wrok en trauma’s, soms van jaren geleden – die wij dagelijks voeden, of op z’n minst onderhouden, door overal een bevestiging van ons gelijk in te zien.

En terwijl ik dit schrijf, merk ik dat zelfs een reflectie op zo’n gevoel van bevrijding, je weer belast met woorden, gedachten, ideeën…
Ik ga nu naar buiten om, shakend op m’n balkon, nog even na te genieten van wat is.

De shuffle all functie van m’n iPod beloonde me met Hawa van The Touré-Raichel Collective:

[klik om te vergroten]

Vanochtend vroeg zocht ik m’n balkonnetje op en zag de ochtend gloren aan de horizon. De wereld voelde als herboren. Wat een beloning als je je net met moeite uit Morpheus’ armen hebt bevrijd en je losgemaakt hebt uit je dromen!

Zachtjes aan begon ik te shaken, nota bene op de klanken van het Magnificat van Arvo Pärt – heerlijk om de wereld zo tot je door te laten dringen. Daarna toverde het ‘shuffle all’ van de iPod het magnifieke ‘Sur Le Fleuve’ van Anouar Brahem tevoorschijn, gevolgd door Dhafer Youssef en een nummer uit ‘Welcome to Mali’ van Amadou en Mariam.

Intussen stond ik temidden van de Greatest Lightshow on Earth en zag het uitspansel elke seconde van kleur en impact veranderen. En voelde de elektrificerende energie van de dageraad op de huid en door mij heentrekken.
Wat jammer toch dat we dit overweldigende spektakel, dit dagelijks Grote Ontwaken, slechts bij hoge uitzondering meemaken.

Shaken is in deze gezegende omstandigheden een grote vreugde, die je al spoedig doet meebewegen in de kosmische dans.

Het werk van Moeder Meera tijden een darshan

Afgelopen week bezocht ik in Voorschoten een darshan van Moeder Meera. Voor wie haar niet kent: het ‘mission statement’ van deze Indiase heilige luidt:

„Het doel van mijn werk is het naar beneden roepen van het Licht van Paramatman en het helpen van mensen. Daarvoor kwam ik – om jullie harten te openen voor het Licht.”

Moeder Meera is voor Klaaske en mij een oude liefde.
Door een samenloop van omstandigheden streek zij ooit neer in het Duitse Westerwald, in de omgeving van de stad Limburg. Daar hebben wij hebben haar vele malen bezocht, eerst in het plaatsje Thalheim, later in de Schaumburg, nabij Balduinstein a/d Lahn.
De laatste jaren leek de liefde wat bekoeld – tot ik de tip kreeg dat de berg nu naar Mohammed komt en zij met haar darshan ook Nederland aandoet.

Mijn lijfboek Ka – de geniale hervertelling van Roberto Calasso van de Indiase mythologie en heilige geschriften – leerde mij dat darshana ‘visioen’ betekent, waarbij “degene die kijkt zich volledig overgeeft aan wat hij ziet.”
Dat is ook wat er gebeurt tijdens de momenten dat je Moeder Meera van dichtbij in de ogen kijkt, ook al lijkt het nog zo vluchtig. Het is maar zelden dat wij iemand diep in de ogen kijken, zonder confrontatie, zonder strijd, een moment dat je helemaal leeft – en alleen leeft, juist in die ontmoeting.
Achteraf zoek je naar tekenen van ‘wat het je gedaan heeft’. We hadden in Duitsland altijd het gevoel dat iets van haar warmte – het is maar een woord – op ons afstraalde, het waren altijd bijzondere dagen die we daar samen, en soms met anderen, beleefden.

Een darshan van Moeder Meera vindt in stilte plaats – een heel andere benadering dan de intensieve uitwisseling bij Maarten Houtman. Als je voor haar zit en je naar haar toe buigt, beroert ze kort je hoofd (het moment dat op de foto is vastgelegd). Daarna richt je je op en je kijkt elkaar aan. Een korte knik is haar teken dat het voorbij is.
Ook in de zaal heerst stilte, een stilte die alleen maar dieper wordt door haar niet aflatende aandacht voor elk van de langskomende deelnemers. Toch merk je ook je eigen rusteloosheid bij de schier eindeloze rij die, op de knieën schuifelend over het middenpad, in die anderhalf uur voorbijtrekt.

Hier vieren we de stilte met de muziek van Alim Qasimov – volgens The New York Times “simply one of the greatest singers alive, with a searing spontaneity that conjures passion and devotion, contemplation and incantation.”
In onderstaande opname van het gerenommeerde Morgenland Festival in Osnabrück, wordt hij begeleid door een oude bekende, de Iraanse kamancheh speler Kayhan Kalhor.

Rond Kerst hadden we een kleine reünie in het huis van een Iraanse oud-collega in IJburg. Ik gaf hem het zelf samengestelde plaatje ‘Kayhan Kalhor Along the Silk Road’ cadeau, met muziek van de Perzische kamancheh virtuoos.
Hij keek er wat vlak naar en zei: “Ja, die man ken ik.”
Sinds de VPRO-documentaire ‘Onze man in Teheran’ van Thomas Erdbrink, begrijp ik inmiddels iets beter hoe gecompliceerd de verhoudingen in dat land liggen, dus ongetwijfeld ook in de muziek. Daar is welhaast ieder leven een politiek statement.
Toen vroeg mijn gastheer – een groot liefhebber van Westerse klassieke muziek: “Ken je muziek uit Azerbeidzjan?”
Ik moest stevig nadenken, over de locatie en andere hoedanigheden van het land, en wist ‘Het ligt langs de zijde-route’. Ik herinnerde me ook dat mijn collega over zijn afkomst eens gezegd had, dat de aardrijkskundige grenzen in die contreien soms bevolkingsgroepen en taalgebieden willekeurig doorsnijden.

Ik was benieuwd en ging in de OBA kijken wat ze op de plank hadden – met ‘Sufi’ als richtlijn – en kwam thuis met een plaatje van Alim en Fargana Qasimov (vader en dochter) met ‘Spiritual Music Of Azerbaijan’.
Wat een wonder! Ik was direct betoverd door hun stemmen, die springen en kronkelen en overslaan met een ongelooflijke lenigheid. En ik was helemaal verkocht toen ik een aantal video’s van hen zag en beluisterde, waarin ze musiceren met gerenommeerde Westerse ensembles.

Nusrat Fateh Ali Khan is nog steeds mijn ster bij uitstek – zie ook de gewijzigde cover-afbeelding van de blog. Maar nu is het even de familie Qasimova wat de klok slaat, dus voeg ik nog een tweede video toe, waarin ze samenspelen met het Kronos Quartet: