De spil van de aandacht

Klaaske bij ‘Roezemoes’, Buikslotermeerplein 5 maart 12:53 [klik om te vergroten]

Je had het als kind – dat de wanden rond je bed leken te wijken, rondtolden, dat de hele wereld op losse schroeven stond. “Je bent aan ’t ijlen, je hebt koorts,” werd er dan geruststellend gezegd, “dan gebeurt dat…”

Later hoor je dat er in je oor dat geheimzinnige evenwichtsorgaan zit, dat zwaartekracht omzet in ons gevoel van grond onder de voeten en een vaste gang over de aarde.
En dan was er ook nog dat al even geheimzinnige verschijnsel dat onze ogen de wereld ondersteboven zien, wat alweer met behulp dat evenwichtsorgaan – dat weet wat onder is – wordt hersteld.

Een andere delicate kwestie is het ongedefinieerde overgangsgebied tussen droom en werkelijkheid – óók omdat het ons, door onze grote behoefte aan ‘vastigheid’, ontgaat dat de wereld voortdurend verandert. Maar een aanname is geen waarneming…
En dan is er nog het gegeven dat we in onze nachtmerries een wereld voorgeschoteld krijgen, die we op dat moment bloedserieus nemen…

Zo’n week geleden, zeg maar rond Pasen, toverden mijn eigen ogen me plotseling een wereld voor waarin de fantasie vrij spel had. Adembenemend… Zo zag ik voortdurend ‘animaties’ van een slank figuurtje, dat allemaal pirouettes, draaiingen en buitelingen in de lucht maakte. Dat ging maar door, ook als ik m’n ogen sloot. En er waren bekkentrekkende gezichten, met vertrokken monden – zoals de satyrs op de gotische kathedralen: wellustige monden, huilende, lachende – als een spiegel van mijn ziel.
En toen ik later met Klaaske over straat liep, zag ik de mensen die we tegenkwamen – lopend, fietsend of in hun scootmobiel – plotseling tweedimensionaal, als houten klazen…
Die nacht kregen alle oppervlakken in ons huis de aanblik van gouaches – de volgende ochtend bood de kamer een Indische aanblik van batik patronen, met sfeerverlichting en al.

Wat ook gebeurde, was dat ik op een ochtend de wereld plotseling glashelder zag. Dat was me na m’n  ‘hemianopsie’ van een jaar geleden – die bij mij resulteerde in een wazige blik – nog niet eerder overkomen…

Natuurlijk probeerde ik een naam te geven aan wat me allemaal overkwam – ik zag  ‘onwerkelijke dingen’, die ik zelf een beetje leek te kunnen aansturen door ze te animeren (letterlijk: te ‘bezielen’).
Ik moest daarbij denken aan wat ik over het effect van LSD gelezen had – het woord ‘hallucinatie’, kwam in me boven, ‘zinsbegoocheling’, zoals het Nederlands woordenboek zegt: ‘zintuigelijke waarnemingen doen die niet met de werkelijkheid overeenkomen’.

Even schoot door me heen dat je daar ook gek van kon worden… Maar mijn nieuwsgierigheid kreeg de overhand – wie zou zo’n trip willen missen…
Toen ik vervolgens de combinatie ‘hemianopsie’ en ‘hallucinatie’ googelde, kreeg ik de naam van een Duitse wetenschappelijke publicatie met een gewichtige naam (ik zal ze u besparen), die bij bol.com uitverkocht was. Maar het ‘bestond’ dus wel… Er was typisch een verband.

Gelukkig heb ik een contactpersoon bij het Beroerte Adviescentrum van het OLVG, die periodiek bij ons op bezoek komt. Ik stuurde haar een berichtje, met de vraag of zo’n aanval van hallucinatie bij hen bekend was. Zij nam contact op met hun neuroloog, die het in de literatuur tegengekomen was bij diverse oogziekten.

Maar nog los van alle synapsjes, haarvaatjes en grijze cellen – zijn wij niet ook een geweldige droomgenerator…

Shakespeare (die ik op dit blog, wat om ‘shaken’ draait, graag citeer) zei al:

We are such stuff as dreams are made on and our little life is rounded with a sleep.

Uit louter dromenstof
Zijn wij gemaakt – wat ons is toegemeten
Ligt in een zee van slaap.

(vertaling: Gerrit Komrij)

Het menselijk bewustzijn wordt wel als ‘epifenomeen’ (werking) van de hersenen beschouwd. Maar draait dat duizelingwekkende universum, dat opgebouwd is uit herinneringen, beelden, vertalingen, gevoelens, niet slechts om één ding – om de spil van de aandacht.

In een gesprek naar aanleiding van zijn prachtige vertelling over de Aapgod Hanuman in april 1998, werd onze Zen-leraar Maarten Houtman een vraag gesteld over de reikwijdte van de fantasie:

– Vraag.: Maar in je fantasie heb je geen beperkingen of grenzen …

– Maarten: Toch wel, dat denken wij altijd, dat is niet zo.

– Vraag: Zeg je dan dat je fantasieën echt zijn?

– Maarten: [zucht] Ja, wij hebben daar een woord voor: ‘fantasie’ …
Laat ik het zo zeggen: alle mensen verlangen naar het uiteindelijke, maar we weten dat niet … we nemen genoegen met dat wat we beleven. In alles wat we beleven is het verlangen naar het uiteindelijke aanwezig, alleen op sommige momenten veel sterker dan op andere momenten. Hoe dat in elkaar zit, weet ik niet, ik kan het alleen maar constateren.
Soms is dat verlangen zo groot, zonder dat je dat echt beseft, dat je die beleving die je gehad hebt, als springplank neemt om verder te reiken. En omdat je een gewoon aards mens bent, die eigenlijk alleen dat wat zintuiglijk waarneembaar is als werkelijk ervaart en ook vindt dat het zo is, kom je de moeilijkheid tegen dat je dat verlangen wat gemaakt heeft dat je verder probeerde te reiken, dan afkapt en zegt: ja, maar dit is maar fantasie…
Wat je langzaamaan echt gaat ervaren, is dat de vertaling waarin je leeft – en waar wij allemaal zoals we hier zijn in geloven – maar één van de miljoenen vertalingen is van wat er gebeurt. Als dat een keer tot je doorgedrongen is, heb je niemand meer nodig. Want dan begrijp je dat het alleen maar gaat om de aandacht die je hebt om verder te reizen door de tijd die je hier op aarde bent, in de tijd geplaatst met je bewustzijn. Maar dat je bewustzijn veel verder reikt dan die tijdgebonden ervaring.

PS

Na een kleine week van hallucinaties, had ik een droom dat ik bij een wijze vrouw mijn eigen wijsheid debiteerde. Maar toen die een beetje in het water viel, kreeg ik vervolgens een kris ten geschenke, met de boodschap ‘dat ik die naar eigen inzicht moest gebruiken…’
Zo kreeg deze voor mij mythische periode een afsluiting die me weer vooruit deed kijken…

De legendarische Kris van Knaud, Tropenmuseum Bijna een eeuw verloren gewaand, maar recent hervonden en nu op een ereplaats in het Tropenmuseum: de oudst bekende gedateerde kris ter wereld (met ingegraveerde datering 1264 = 1342 na Chr.). De kostbaarste en oudste pusaka van het Javaanse hof werd geschonken aan Charles Knaud (geb. 1840) die als traditioneel Javaans genezer (dukun) de Javaanse kroonprins het leven redde. Op het lemmet, bekleed met bladkoper, een tafereel uit het Ramayama-epos: de apengeneraal Hanuman oog in oog met een vijandelijk leger.

Muziek van The Touré-Raichel Collective: