SHAKING LIFE

 Voor Lene 

Mozaïek raam van Richter in de Keulse Dom, 2007

Sinds jaren ligt er een wonderbaarlijk kunstboek naast m’n bed, waar ik nu en dan een stukje in lees, als was het een beeldroman. Het heet ‘Goddelijke kunst’, en bevat veertig essays over hoogtepunten van de Christelijke kunst. Het is geschreven door Navid Kermani, moslim, oriëntalist en geboren in Duitsland – waar zijn boek verscheen onder de titel ‘Ungläbliches Staunen. Über das Christentum’.
Je ziet onze eigenste Christelijke beschaving – die dezer dagen zo enorm opgehemeld wordt, juist in het debat over de Islam – door de ogen van een moslim. En dat is een enorme bevrijding, ook omdat zijn blik ruim, universeel en mededogend is.

Kermani onderneemt reizen naar ontoegankelijke plaatsen: Kosovo, Isfahan, de Syrische woestijn… Maar hij krijgt ook toegang tot afgesloten kerken in Rome.
Verder passeren alle groten van de Westerse kunst de revue met hun Bijbelse taferelen: Dürer, Jeroen Bosch, Rembrandt, Caravaggio… – van de laatste ‘De dood van Maria’ uit 1605 (Museé du Louvre).

Maar Kermani leidt je ook de Dom van Keulen binnen, om het glas mozaïek uit 2007 van Gerhard Richter te aanschouwen in de Zuidelijke raampartij – waar sinds de oorlog nog slechts gewoon glas in zat.
Richter (1932) experimenteerde met behulp van natuurkundigen uitvoerig met kleur, lichtinval en zonnestand. Van elke kleurtint maakte hij tweeënzeventig ruitjes van 9,6 bij 9,6 cm. Hij programmeerde het geheel in de computer en drukte op een knop: in een ‘Er Zij Licht’ werden 5184 vierkante ruitjes in een toevalsorde geplaatst…
De reacties waren zeer lovend – behalve die van de aartsbisschop, die zei “dat de Dom nu net een moskee was.” Kermani gnuift, juist dat tegengeluid vindt hij geweldig… En hij knoopt er beschouwing aan vast over het illusieverbod in de islamitische kunst, “die door het beeldende uit te sluiten een leegte creëert die uitdrukking geeft aan het goddelijke zelf.”

Toen ik dit verleden week in onze huiskamergroep aanhaalde, vertelde Lene dat er in Eye een film over het leven van Gerhard Richter draaide: Werk ohne Autor, van Florian Henckel von Donnersmarck, bekend van het Oscar-winnende ‘Das Leben der Anderen’, met aansluitend de documentaire Painting over Richters werk.
Ik toog zondag naar Eye en keek twee uur lang ademloos naar zijn biografie – waarin het nazidom en diens opvolger, de DDR, langskwamen als achtergrond van een liefdesverhaal, waarin het toeval de proporties krijgt van een ongelooflijk noodlotsdrama…
Maar na twee uur moest ik plassen, het zou nog een uur duren. En toen ik buiten de zaal het zonlicht op het IJ zag spelen, door die ongelofelijke raampartij van Eye, vond ik mijn Waterloo…
Ik fietste door een herboren stad naar huis – weliswaar blootshoofds, m’n petje was tussen zitting van de bioscoopstoel gegleden…

Hieronder de trailers van beide films.

Als  shake v/d wake  – hoe kan het ook anders – Allah, Mohammed, Char, Yaar van Ustad Ali Akbar Kahn:

In het najaar van 1988 nodigde Leendert Goudswaard – medebestuurder van de kersverse stichting ‘Zen als Leefwijze’ en leeftijdgenoot van Maarten Houtman – me uit om mee te gaan naar een bijeenkomst van ‘Dynamische Meditatie’ in Kijkduin. Leendert was altijd wel in voor een experiment, om zijn misschien wat saaie bestaan als Haags ambtenaar op te rekken.
Op de Sterrelaan bijeenkomst van 26 november 1988 deden wij verslag van onze avonturen:

– Leendert: Ik heb met Hein een paar dagen geoefend in Kijkduin. Je wordt dan geconfronteerd met een heel ander soort mensen. We misten de rust van hier echt. Terwijl om ons heen vreemde, wilde dingen gebeurden, merk je hoe je daar in meegezogen kan worden…
In dit geval waren het reacties van huilen, van spontane bewegingen… Eigenlijk was het verschrikkelijk, ’t was net of de hele ruimte verstoort raakte met die veertig mensen. Dan voel je hoe moeilijk het is om bij jezelf te blijven, dat lukt niet.

– Hein: Ja, er kwamen nogal wat dingen boven die normaal onder de drempel zitten. Bij mij lokte dat iets uit waar ik nogal van schrok.

– Leendert: Er is dat beschermde gevoel als je jaren lang mediteert in een groep. Nu kom je ineens in een andere wereld terecht en ziet heel interessante dingen…

– Maarten: […] Je ervaart – dat is nou juist het leuke – dat het aan die plek gebonden is: ‘daar waren een stel wilde mensen’. Ik maak het nu maar even heel zwart-wit om het aan te duiden, zo ervaar je het. Maar je vergeet dat je jezelf meegenomen hebt. En als wij hier rustig zitten met elkaar, dan is die wilde troep in jezelf gewoon niet aan bod. Die is er wel.

– Hein: Dat zou ook een nadeel kunnen zijn…

– Maarten: Ja, natuurlijk is het een nadeel om altijd maar rustig hier in de groep te zitten.

– Leendert: Omdat er misschien toch een beetje dwang in zit…

– Maarten: Nou, niet dwang, maar voor-de-gek-houderij. Je houdt jezelf voor de gek. En niet bewust.
Mensen, misschien begrijpen jullie nou toch eindelijk eens waarom ik dikwijls zo wanhopig ben. Want jullie zijn allemaal zo lief! Dat meen ik.

Wij dansen onder de sterren een punt in de eeuwigheid een tel in de onmetelijke ruimte voor altijd

In een gefilmd portret van regisseur Sherman de Jesus kwam Maarten terug op dat ‘lief zijn’:

Maarten: Dus opnieuw sta je voor iets wat je nooit hebt kunnen bedenken, namelijk dat je van elke ervaring maar een heel klein puntje hebt. En als je dat puntje de kans geeft, breidt het zich uit. Het is heel gek als je beseft dat wij in zo’n kleine wereld leven.

Sherman: Hoe komt het dat mensen hier niet mee bezig zijn?

Maarten: Omdat ze nog niet door de vertaling heen gevallen zijn, het leven heeft ze niet in staat gesteld om te twijfelen. Dat vind ik het afschuwelijke van onze samenleving hier, dat het zó ‘lief’ is, dat we het niet tegenkomen.
Dat is het grote voordeel dat ik in m’n leven gehad heb, dat ik veel beleefd heb wat afschuwelijk was, waardoor ik er gewoon doorheen zakte. Dat is echt een voorrecht geweest, dat geldt ook voor het kamp. En dat heb ik op het moment dat ik daar was beseft.

1. Een zachte, helende energie die langzaam op gang komt en geen beweging kan velen dan in een veel later, meer gevestigd stadium. De eigenlijke meditatie-energie.
   Gevestigd in die zachte, helende en verbindende energie heb je er geen behoefte aan jezelf te stellen of te verdedigen. Waarom zou je, je bent toch verbonden? Vanzelf ervaar en reageer je –wat dan eigenlijk ‘ageren’ is – uitsluitend als de zaak zelf erom vraagt.
2. Een voor je gevoel spontane energie in de zelfhandhaving op alle niveaus: in beweging, in de spieren, in het rijden met de auto, trein en fiets, en niet aflatend in de gedachte- en gevoelsbeweging.
   Het geeft je een gevoel van leven, van ‘er-zijn’, en daarmee van zelfvertrouwen. Een gevoel je te kunnen handhaven tussen de andere ‘ikken’. Ongewild leidt dat tot geweld en agressie – ook als de ‘ikken’ zich verenigen, blijven ze afgescheiden. Uitbuiting, honger en oorlog vertellen ervan.
   Deze energie kan in zijn meest opgevoerde vorm andere ‘ikken’ wegblazen – we lezen erover bij zen- en tai-chi meesters. Het mist de verbindende openheid, waarin jij, de ander en de zaak evenwaardig zijn.

 Voor Emilie 

Hanna Mobach, Elzenkatjes, 1982 Porselein, pigmenten en veldspaat glazuur; roestvrijstalen plaat; 40x42cm

Toen ik, na jaren in een steeds dikker wordende mist geleefd te hebben, zo rond m’n 65e voor het eerst een gehoorapparaat droeg, was het grootse wonder wat ik beleefde … het zingen van de vogels. Wat had ik hun boodschappen gemist – die kleine gevederde vrienden, die altijd m’n lust en m’n leven waren…
Ik heb het verhaal afgelopen maart nog verteld in Meester Okada, de ontmythologisering van de Lotus-zit, over dat eerste Tao-zen weekend dat ik meemaakte in Casa Carmeli in Vogelenzang (!):

Ik zat daar maar op m’n bankje op m’n adem te letten… Ik vond het maar niks en vroeg Maarten Houtman na afloop “of ik dan niet meer naar het zingen van de vogels mocht luisteren…”

En nu ik sinds een half jaar geavanceerde techniek in m’n oren heb, geniet ik des te meer…
Muziek hoeft voor mij ook niet méér te zijn dan het concert van de vogels.

De ‘zang der vogels’ is niet alleen hun muziek, het is ook hun taal…
Wat is er toch mis met de menselijke taal?
Ik denk: dat we focussen. Zoals de betovering van de maan aan de nachtelijke hemel verdwijnt als je focust. Taal benoemt – dat weten we natuurlijk al sinds Adam.
Ik moet denken aan het advies dat Maarten Houtman ons gaf, tijdens de allerlaatste sessie met hem in mei 2007, om “maar gewoon een beetje dromerig naar de wereld te kijken”. Alleen poëzie eerbiedigt de sluier van het mysterie – zijn laatste toespraken waren pure poëzie, zangen…

Het was niet voor niets dat de Joden werd verboden de naam van de Allerhoogste in de mond te nemen – en hoeveel wordt er juist in de kerk niet gevloekt…
Ook als het de liefde aangaat – dat andere mysterie – doet dat de mond overstromen … in plaats van te zwijgen om het te eerbiedigen.
“Liefde moet gedesinfecteerd worden in zijn betekenissen,” zoals Maarten zegt in Belangeloze aandacht. En juist hij kreeg het verwijt ‘dat hij zo weinig over liefde sprak…’
Je kunt alleen maar liefde zijn – en Gods lof verkondigen als de vogels.

De paasmaan op mijn balkonnetje toverde deze muziek van Anouar Brahem uit m’n iPhone: Lumière Du Silence – over poëzie gesproken…
Ik heb toen gelijk zijn concertagenda bekeken en zag als eerstvolgende gelegenheid 23 mei 2020 om 20.00u in Tivoli, Utrecht. Staat genoteerd!

Tijdens dit concert In Tivoli “blikt Brahem terug op het tien jaar oude meesterwerk ‘The Astounding Eyes of Rita’, samen met de originele line-up waarmee hij het album destijds opnam.”

Als shake v/d wake daarom For no apparent Reason uit dit album.

   Voor Ingrid, die oog voor de wereld heeft   

“Toen de grote wijdvertakte boom achter het huis gekapt werd, op die donkere dag terwijl de zon heet aan de hemel stond, had het jongetje van z’n vaste plek vlak onder het ruime afdak achter het huis, waar de mierenleeuwen de mieren in hun trechters vingen en opaten, telkens weer weggekeken als de bijl met regelmatig geweld in de stam doordrong en hij zelfs op die afstand het samentrekkende verwijt van de boom voelde.”
Maarten Houtman, Mythisch verhaal over het leven en lijden van de mens

Donderdag 11 april reden Ingrid en ik langs de weelderig-gele dreven van de A2, om een bezoekje te brengen aan Hanna Mobach in verzorgingshuis ‘Walstede’ in Tiel – haar onderkomen sinds ze de flat die ze met Maarten deelde en haar atelier in Molenwijk achter zich moest laten.
Toen we daar aankwamen, bleek het grote rooien begonnen te zijn … de honderdvijftig jaar oude monumentale beuk, onder wier beschermende kroon het leven zich daar sinds mensenheugenis afspeelde, werd juist die dag gekapt…
Het naderen van dat gebeuren had niet alleen Hanna en haar medebewoners in zijn greep gehouden, maar ook in de wijdere omgeving tot een machteloos afwachten geleid.

De levensruimte die de natuur nog rest, roept bij de mens als haar ‘rentmeester’ tegenstrijdige gevoelens op. De diep ingesleten behoefte haar te bedwingen, vindt ook in onze dagen nog zijn protagonisten. Zie het stuk natuur in de duinen van Wassenaar dat Museum Voorlinden – het museum voor ‘belevingskunstwerken’ – liet asfalteren tot parkeerterrein.
De tegengestelde, zogenaamde ‘softe’ houding, openbaart zich in Tiel, waar kunstenaar Jos Bregman een actie startte om de herinnering aan de droomboom van Walstede levend te houden. Je kunt hem hieronder op een van de indrukwekkende takken zien liggen om zijn pleit kracht bij te zetten.

De kunstenaar die het topje van de boom wilde zagen © Raphael Drent

De boom die aan zoveel generaties schaduw geboden had, was bij onze aankomst al bijna tot het bot afgekloven – Hanna had het er al maanden over gehad dat het rooien helaas moest gebeuren, de boom was door zwam aangetast en vormde een bedreiging voor het gebouw.

Toen Ingrid en ik er als toevallige passanten mee geconfronteerd werden, kon het haast niet anders dan dat bij ons de herinnering bovenkwam aan het epos dat Maarten bezong in ‘Mythisch verhaal over het leven en lijden van de mens’ – het verhaal over het kappen van de grote, wijdvertakte Djeroekboom bij het huis op de plantage, een gebeuren dat bij hem als kind zo’n brandende vraag opgeroepen had:

“Het jongetje wist dat het gebeuren moest, zoals z’n vader en de oude tuinman hem hadden uitgelegd, al vele dagen daarvoor. Hij was nog meer samen geweest met de boom dan anders, een samenzijn dat nauwelijks verduisterd werd door het weten van het komende, dat maar niet duidelijk wilde worden. Maar nu tegen het einde, de machtige stam had al gebloed, kon iedere bijlslag de laatste zijn.”

Dit restte er toen nog van de machtige Beukenboom…

“Omdat maar heel weinig mensen hun leven zo inrichten dat ze zichzelf herinneren, blijven ze steeds dezelfde dingen herhalen. Waarom zouden ze het ook anders doen?
Maar als je jezelf wel herinnerde kwam het moment dat je besefte dat alle ontmoetingen en verbintenissen, nieuwe, oude en heel oude, niet meer waren dan een hulp om de grote verteller te vinden en zó dichtbij Hem te komen dat je het komende verhaal in jezelf voelde opkomen tegelijk met Hem. Dan veranderde je leven zó dat je de verbintenissen, ook die van heel vroeger, liet voor wat ze waren. Je luisterde naar het ‘ervoor’, waardoor je afstandelijk leek voor de anderen om je heen door je liefde voor het alleen-zijn.” 

Hanna zelf had die dag het hele gebeuren vanaf de vroege ochtend gevolgd en was zomaar naar buiten de kou ingelopen. Dat deden we nu gedrieën ook– waarbij ik haar toch maar mijn sjaal aanbood, om te voorkomen dat er nog een boom geveld zou worden…
Ingrid maakte er dit prachtige plaatje van:

Hanna in de voorjaarszon in de tuin van Walstede

Dat de relatie met de natuur er in wezen een is met ons eigen lichaam, werd door Hanna prachtig geformuleerd in deze passage, als missie voor haar eigen werk:

Het werk gaat over de paden en de wegen, de holtes en de aanhechtingen, de verbindingen en de scheuren, de rondingen en hun afdrukken, de slijtage door de tijd, in het lijf en in het gesteente, de rimpelingen van het water, en het lijf dat zich uitbreidt als een landschap en de staketsels en de tegenslagen die het al gaande tegenkomt.
De voeten gaan en maken paden en wegen, ook die van asfalt, maar de aarde welft zich als een lichaam.
Hanna Mobach, openingsscherm ‘Beelden & tekeningen’

En de onbeantwoorde vraag is dan: ben ik een verloren reiziger in een naar buiten gekeerd, kil universum, of deel ik in een ademend, bezield geheel…

  Muziek voor Pasen:  

….. , laat mij niet als een balletje heen en weer ketsen
tussen al het nieuws – ook al staat Uw Huis in brand –
en mijn bezigheden hier beneden, de gewone dingen.
Het is aan mij hoe ik verder wil gaan met mijn leven.
Noem het de zelfbetrokkenheid van de ‘mediterende’ –
die praat liever niet over god, mijdt zijn naam.

Alleen als mijn eigen huis, ziel, in brand staat
weet ik het ‘padloze pad’ weer te vinden, met gemak –
ook al sta ik niet op Pont Neuf prevelend te bidden –
als vlammen niet te hoog gaan, water tot aan de mond.
Dat brengt je weer buiten, terug bij goed- en afkeuring
bij belofte en schuld, bij ben ik ‘geliked’ op Facebook.

Ach Heer, laat ook maar, laat mij toch maar k(l)etsen,
Gij hebt uw handen meer dan vol aan uw eigen huis –
vol met vunze bisschoppen en naïeve koorknapen.
Daar kunnen mijn zorgen niet bij, noch mijn zonden.
Ik zorg wel voor mezelf – zonder hoogmoedig te zijn,
zonder u te vergeten, want U mag er ook zijn, net als

Hein

Met  de shake v/d wake  blijven we in Frankrijk, althans bij ‘La Francophonie’ – wat is ‘hoogmoed’ in het Frans, hubris? Les Ondes Orientales van Dhafer Youssef is hier al eens eerder langsgekomen – in een blog vol optimisme, na een vakantie in Texel in 2016…
Ik schreef er toen over:

Dhafer Youssef weet je hart te raken, omdat hij met zijn hart speelt – in bijna letterlijke zin. Hij speelt met zijn lichaam, gebruikt zijn stem als instrument. Zoals ook zijn muzikanten “spelen met hun lichaam” – zie de pianist hieronder in ‘Les Ondes Orientales’ springen en dansen op zijn pianokrukje, de bassist zijn bas omarmen, de drummer zijn bekken strelen…

Wij shaken op de verkorte versie (9’10”) van het album Abu Nawas Rhapsody.
Intussen is de aarde al heel wat keren rondgedraaid – maar de concerten van Youssef en consorten in Schloss Ludwigsburg bleven. Zoals dat fantastische optreden dat je hieronder ziet – de maten zijn veranderd, maar de mateloze uitbundigheid en joie de vivre bleef:

   Voor Maarten en Hanna  

‘Het blauwe boekje’

Op de dag van de huidige Toespraak v/d maand, ‘Wat ik erover zeg, is het niet’, werd ik veertig. We hadden inmiddels twee jaar bij Maarten ‘gezeten’.
Van die sessies in Eefde zullen mij altijd de ritjes bijblijven die ik met Maarten maakte naar de biowinkel in Zutphen, om met onze inkopen de gaarkeuken van ‘Het Spijk’ te compenseren – ieder mocht zijn wensen kenbaar maken: rijstbeschuit, kruidenthee, muesli enz. Ik vond die trip met hem veel spannender dan het zitten…

In diezelfde tijd woonde ik in Meditatiecentrum ‘de Kosmos’ een weekend met Thich Nhat Hanh bij. Daar bleek ook Maarten’s ex-vrouw aanwezig te zijn – ik had daar wel een beetje moeite mee…
Niet lang daarna gaf Maarten te kennen dat hij, samen met zijn huidige vrouw Hanna Mobach, bij ons op de boot langs wilde komen.

Hanna bleek jong en vol leven, bijna meer mijn eigen leeftijd dan die van Maarten. Ik vond haar direct aardig, maar merkte ook de inwendige verschuivingen die nodig waren om haar aan mijn beeld van Maarten te koppelen.
Toen ze op het punt stonden te vertrekken, kwam eindelijk mijn vraag eruit of ze soms familie was van de Mobachs die mijn ouders indertijd in Utrecht kenden. Dat bleek zo te zijn, maar er was meer. We ontdekten dat we als kind bij elkaar om de hoek gewoond hadden, al was ik toen nog klein.
Over zoveel toeval kun je alleen maar sprakeloos zijn – ook al was het een heel andere verwantschap dan ik bij Maarten voelde. Hoeveel lijnen van de tijd kwamen hier samen?

Al gauw werden we bij hen te eten uitgenodigd, voor een maaltijd met ‘draadjesvlees’ – waarvan Hanna vermoedde dat dat er bij vegetariërs wel in zou gaan. En heerlijk was het…
Met ‘principes’ moest je bij Hanna liever niet aankomen: probeer het uit, kijk wat je bevalt!
Zoals Maarten ons tijdens diezelfde sessie van maart 1983 (zie boven) had voorgehouden:

“Want alle teveel beknelt je maar. Dat is niet alleen voedsel, kennis, maar het is alles. Ook je verlangen naar macht, je idealen. Pas op voor idealen mensen, pas ervoor op! Kijk er goed naar. En vergeet jezelf niet.”
‘De wind nam me mee, terug in de tijd’, Tao-zen vijfdaagse maart 1983, donderdag (slot)

De wijze waarop Maarten je daarop aansprak, was heel subtiel.
Ik herinner me die keer – ik kende hem nog maar pas – dat hij tegen me zei dat ik in mijn kleding niet een bepaald ‘typetje’ moest nastreven. Dat sloeg op de Indiase sjaal die ik omhad – en op mijn avances richting hippiedom überhaupt.
Toen hij dat zo zei, was natuurlijk mijn eerste reflex ‘dat hij me m’n vrijheid ontnam’ – om het volgende moment haast instinctief te begrijpen wat hij bedoelde: dat je je energie niet in uiterlijke, overbodige dingen moest steken – dat jezelf niet moest vastleggen.
Dat was hoe hij met je omging, alles was erop gericht te ontdekken.
Enige tijd later leek hij woedend te zijn toen ik m’n halflange haar af had laten knippen en met een ‘kort gedekt’ kapsel op de zen zolder verscheen – hij dacht even dat ik de zen monnik wilde spelen…

Maar het ging natuurlijk om veel meer dan het uiterlijk alleen – dat wel ergens voor stond: ik had me lange tijd aan de rand van de maatschappij bewogen, we konden van ons gezamenlijk inkomen net leven. Maarten vond dat ik uit die schemerzone moest treden om verder te komen…
Eerst prees hij me de computer aan, als graficus werkte hij al jaren met een Mac. Zijn argument was ‘dat Krishnamurti gezegd had dat de computer de wereld ging veranderen.’
Zo bracht hij een kortsluiting aan in je wereld … en dat had effect. Ik ben hem er nog steeds zielsdankbaar voor.
Later gaf hij me het beslissende zetje toen ik voor keus werd gesteld een fulltime baan te nemen – ook de maatschappelijke horizon verkennen hoorde bij die ‘totale mens’…
De vaardigheden die ik inmiddels op de computer ontwikkeld had, gaven daarbij de doorslag…

Op den duur werd hun woning op de Bovenkruier in Amsterdam-Noord een tweede tehuis. Evenals het atelier dat Hanna daar als keramisch beeldhouwer had.
En het was dankzij een tip van Hanna dat we in Noord een studiowoning vonden, waar ik met mijn computer uit de voeten kon – onze boot lag dan wel op een gouden plekje, maar de leefruimte was uiterst beperkt. Toen we daar in de buurt nog een flat vonden, woonden we na dertig jaar weer ‘op de vaste wal’.

In 1985 richtte Maarten een stichting op, met als doel ‘de zenbeoefening, zoals deze door Maarten Houtman wordt onderwezen, voor een ieder toegankelijk te maken’ – ‘Stichting Zen als Leefwijze’, werd de naam. Waarmee Maarten ons ‘zen’ andermaal uit het klooster haalde. Klaaske en en ik traden toe tot het bestuur.
Ik heb in dat kader met hem aan diverse uitgaven gewerkt, waarvan ‘Aanwijzingen bij de Tao-zen meditatie’ de belangrijkste was. Voor de eerste druk, in 1987, leerde hij me nog de kneepjes van het layout-handwerk, met wrijfletters en al. De vijfde en laatste druk uit 2001 – die hij ‘het blauwe boekje’ noemde, met een knipoog naar Mao – kon ik helemaal op de computer maken.

Ook met Hanna heb ik heel wat samengewerkt. We hebben vele maanden samen achter het scherm gezeten om een website voor haar te maken – ik verwerkte het rijk geschakeerde illustratiemateriaal van haar werk onder haar toeziend oog, zij zorgde voor de bijschriften en de begeleidende teksten. En ik heb diverse folders gemaakt voor tentoonstellingen die ze had.

Maarten is in deze drie afleveringen van ‘Paashazen’ in allerlei toonaarden bezongen. Alleen zijn eigen muziek is nog niet ter sprake gebracht.
Tijdens de Tao-zen vijfdaagse van juli 1984 in ‘Onze Lieve Vrouwe ter Eem’ in Amersfoort, draaide Maarten op een avond een plaat met de pianomuziek van Gurdjieff/De Hartmann, in de vertolking van de Franse pianist Alain Kremski. Meditatie en muziek bleken wonderwel samen te gaan…
Klaaske gaf er op het Facebook ‘Vrienden van Maarten Houtman‘ dit lyrische verslag van:

“Het was laat in de avond. We zaten met een kleine groep op een overdekt balkon, het was drukkend warm, er zat onweer in de lucht. De pianoklanken drongen door tot in onze ziel. Het maakte ons oorverdovend stil.”

De Hartmann & Gurdjieff – Chercheurs de vérité, played by Alain Kremski

   Voor alle mensen die we tegenkwamen op ons pad  

Hanna Mobach, Ruimtevaarder

Na onze kennismaking met een Vedanta-yogi in een heuse Waterlandse ashram, en met een Jñāna-yogi in een theosofisch centrum in Oostenrijk, was de tijd gekomen om onze eigen spirituele horizon te verkennen…
De goden waren ons welgezind: de ligplaats van onze woonboot bevond zich precies om de hoek van Meditatiecentrum ‘De Kosmos’, de toenmalige broedplaats van het alternatieve circuit. Die atmosfeer konden we op onze nederige locatie als het ware inademen. We gingen erheen voor boodschappen in de inpandige biologische winkel en aten regelmatig in het restaurant.
Toen we daar in de herfst van 1981 Maarten Houtman tegenkwamen, leken we onze bestemming gevonden te hebben.

Maar eerst was er nog een intermezzo met een yoga leraar, die Iyengar yoga beoefende.
Yoga was toen inmiddels ‘normaal’, maar voor ons was het een nieuwe, vreemde wereld, waarin je werd geleerd houdingen aan te nemen – ‘asana’s’ – alsof je een levend standbeeld was. Het viel ons zwaar. Misschien lag het er ook wel aan dat de potige yogi die we troffen, geen echt meevoelend mens bleek te zijn, zoals we dat eerder wél meemaakten…
Tijdens een van de lessen in zijn comfortabele suite in Oud-Zuid, die als oefenruimte diende, voegde hij me op zekere dag toe ‘dat ik toch wel een heel groot ego had…’ Niet precies het soort opmerking die je zou verwachten van iemand die zich op het spirituele pad beweegt… Eigenlijk was het best een schok dat hij dat zo plompverloren tegen me zei.
Ik weet niet meer wat de aanleiding was, ik moet hem geïrriteerd hebben, wellicht had ik op een of andere manier zijn autoriteit aangetast – waar ik niet onbekwaam in ben. In elk geval, iets in mij had hem geraakt – en hij sloeg keihard terug…

Nu ik hier zo bij stilsta, hoor ik plotseling weer de opmerking die Maarten eens maakte, dat er in India een zegswijze is die luidt: ‘Zo ongevoelig als een yogi…’
En dan zie ik de robuuste verschijning van onze yogi weer voor me – alsof er een schil om zijn geoefende lichaam zat, of noem het een pantser… In elk geval was er bij hem iets wat contact in de weg stond.
Toen Klaaske en ik na enige tijd ontdekten dat we bij Maarten ons thuis hadden gevonden, vroeg die yogaleraar – die zelf ook een tijdje bij Maarten gezeten had – me op een dag “waarom wij toch die voorkeur voor Maarten hadden, of dat er soms aan lag dat hijzelf in een kort broekje liep…”
Ik was totaal verbijsterd … er kwam iets op me af waar ik geen vermoeden van had. Aan de ene kant leek hij een zekere waardigheid te hebben – en dan plotseling was er die jaloerse, kinderachtige man. Terwijl het voor mij een vergelijking van appels met peren was…

Toch werd me zo duidelijk wat ik bij Maarten vond, maar daar node miste. Want dat oefenen van het lichaam heilzaam was, stond buiten kijf. Maar wat het verschil maakte, en waar ik zo’n schreeuwende behoefte aan had, was inzicht.
Mijn halve leven was ik op zoek geweest naar een antwoord op de vraag: wie ben ik?
Ik had zeven jaar psychologie gestudeerd, drie jaar filosofie. Maar er kwam geen antwoord. Daarbij had ik mijn geest uitgeput en mijn lichaam verwaarloosd – mijn rug was zo gespannen dat ik spit-aanvallen kreeg, ik voelde me gehandicapt…
Het was duidelijk dat ik wat aan mezelf moest doen. Maar waar begin je?

De mensen die ik tot dusver ontmoette, hadden zelf meest antwoorden van buitenaf ontvangen – halfbakken inzichten eigenlijk – en die gaven ze dan weer door… Ik was op zoek naar iemand die het zelf ontdekt had, die het helemaal begrepen had, die mij inzicht kon geven in mij als totale mens.
‘Want de oplossing van de geest gaat aan het hart voorbij,’ zoals Maarten zei in ‘Een oude belofte’, zijn toespraak van 20 december 1992 in Huissen – pure poëzie, die mij diep in het hart raakte.

Wij waren bij Maarten inmiddels in een totaal andere wereld terecht gekomen, een wereld waar zachtheid regeerde. Waar je niet gecorrigeerd werd, maar werd gezegd: “Let hier eens op … let daar eens op…”
Toch stond ook hier het lichaam centraal – niet door ergens naar te streven en grenzen te verleggen, maar door er stil zittend aandacht aan te geven en naar binnen toe te luisteren. Zoals je in de Taoïstische energie-oefeningen contact maakt met je organen en met de stroming van de energie. “Nu doorloop je met rustige aandacht je hele lichaam” – als een kosmonaut in de innerlijk ruimte.

Als afsluiting van dit tweede deel van ‘Paashazen’ – gewoon, omdat Klaaske en ik als rammen rond Pasen het haasje zijn… – ‘Silent City – lied voor Halabjah’ van Kayhan Kalhor en The Silkroad Ensemble, dat al eens eerder langskwam. Ik schreef daar toen:

De Iraans-Koerdische kamancheh speler Kayhan Kalhor van The Silk Road Ensemble schreef Silent City ter nagedachtenis van de tienduizend slachtoffers van de gifgasaanval van 16 maart 1988 op Halabjah, een stad in Iraaks Koerdistan. Het was de wraak van Saddam Hoessein voor de Koerdische rebellie tegen zijn leger tijdens de Irak-Iranoorlog.

Ik noemde de muziek toen ‘een bewegende meditatie’. Laten we dat  deze week  weer proberen.

  Voor Klaaske  

Albrecht Dürer, Feldhase, 1502

Toen ik tijdens een diepe crisis in mijn leven de boeken van Carlos Castaneda las en daar de figuur van Don Juan Matus tegenkwam, drong het tot me door dat ik geen behoefte had aan meer van hetzelfde – ik had toen inmiddels al dertig jaar ‘op school gezeten’.
Ik had behoefte aan een ‘levensgids’, iemand die je kon invoeren in ‘a separate reality’ – ik werd me voor het eerst bewust dat ik grote behoefte had om ingewijd te worden…
Nu ik eraan terugdenk, hebben sindsdien een aantal mensen mijn pad gekruist die zich voor mij als gids hebben opgeworpen. Als zo’n diepe behoefte ontstaat, lijkt het alsof het leven je dat aanreikt…
Daarvan begin ik nu pas een vermoeden te krijgen…

Toen ik na m’n militaire dienst in Amsterdam kwam, was Klaaske m’n vooruitgeschoven post. Ik vond een kamer bij haar in de buurt, mijn bedje was gespreid. Intussen nam ik mijn psychologie studie op – waar zij toen al twee jaar mee bezig was. Ook al vond die studiekeuze wellicht uit verschillende motivaties plaats, wij beiden zochten daarbij stilzwijgend naar een match tussen het aangeboden materiaal en de mens die het presenteerde.
Zo kwam Klaaske bij een hoogleraar Kinder- en Jeugdpsychologie terecht, van wie uitkwam dat hij regelmatig z’n kinderen in de badkamer opsloot als ze onhandelbaar waren. Dan denk je: moet je deze man aanhoren en geloven, als zijn ‘deskundigheid’ hierin uitmondt…
Misschien dat het voor ons toen al schemerde dat we primair een leraar zochten die ‘stond voor wat hij zei’. En dat zo iemand toch ook een ‘zedelijk hoogstaand mens’ zou moeten zijn – een focus die je eigenlijk al bij Plato vindt. Toch zou dat precies de kernvraag zijn waar we ons de jaren die volgden mee uiteen zouden zetten: te begrijpen wat een ‘heel mens’ is….

Uiteindelijk liepen we alle twee in onze psychologiestudie vast – die meer gericht bleek te zijn op het determineren van de mens dan om hem te begrijpen…
Inmiddels was ik Castaneda gaan lezen…

Om het gat op te vullen dat was ontstaan, besloten we na een tijdje over te schakelen op filosofie, waarvoor een verkort traject mogelijk was. Nadat we zo ons kandidaats behaald hadden, kregen we de handen vrij en kozen een richting waar we voeling mee leken te hebben: Oosterse filosofie. Die band was vooralsnog gevoelsmatig, van dezelfde orde als ons enthousiasme voor de Indiase concerten die we jarenlang in de Mozes en Aäronkerk bijgewoond hadden.
Maar het duurde niet lang eer er ook een inhoudelijke belangstelling kwam: we lazen de Yogasoetra’s van Patanjali, waarvan de diepe gedachten aan ons appelleerden, ook al begrepen we er vooralsnog weinig van.

Het was in dat verband dat we kennis maakten met een yogi van vlees en bloed: een studiegenote die tien jaar in een ashram in Kerala, India, verbleef en, thuisgekomen, zich op haar roeping prepareerde. We kregen contact en op een dag nam ze ons mee naar haar eigen onderkomen in Waterland. Ze nam ons eerst in haar praam mee de vaarten in, langs polders die dreven op water, op weg naar haar moestuin – die ze later nog een paar weken aan onze ‘zorg’ toevertrouwde… Teruggekomen was het maar een paar treden omhoog naar haar ‘ashram’ – waar haar verre goeroe in ere gehouden werd.
We maakten daar diverse vieringen mee, waaronder de ‘guru puja’, in de Vedische traditie de viering van de lijn van de spirituele meesters – zij noemde het ‘de verjaardag van mijn goeroe’. We maakten kennis met het ritueel – dat met veel ‘ohm’ en wierook gepaard ging – en leerden op een kussentje mediteren.
Maar het vuur van deze ‘gids’ maakte haar ook streng – wat bij ons onbegrip en afstand kweekte. Zoals die keer dat ons na een avondbijeenkomst ‘verboden’ werd daar bij elkaar te slapen … en Klaaske ingekwartierd werd bij de vrouwen. Ook al was er bij ons aanvankelijk een zekere fascinatie voor de exotische wereld waar we in terechtgekomen waren, toch bleek onze ‘middelaar’ zelf de gevangene te zijn van weer een andere orde – één die nog dwingender was dan de onze…

Na onze kennismaking met Maarten Houtman en zijn zen meditatie vervlakte de relatie – achteraf gezien werd die op dat moment door haar waarschijnlijk afgekapt…

De volgende yogi ontmoetten we ongeveer in diezelfde tijd, toen we, op zoek naar een vegetarische vakantie, boekten in ‘Haus Sanitas’ in Rohrbach, Oostenrijk. Maar het bleek ook een Theosofisch centrum, waar cursussen werden gegeven. Rondom het huis was een grote moestuin, waar we graag een handje hielpen. Op een ochtend werd ons gevraagd eens naar boven, naar de lucht te kijken – we zagen een hemel vol witte reuzen, de Oostenrijkse alpen…
In het centrum verbleef ook een zekere Herr Hans Nickel, een man van middelbare leeftijd, die tijdens de cursus – die we toch maar volgden – uitleg gaf over jñāna-yoga, de richting die hij was toegedaan. ‘Herr Nickel’ nam ons toen al snel onder zijn hoede en nam me ’s ochtend vroeg mee naar buiten voor ‘natuurmeditatie’.
We vonden het verdere programma taai… Toen hij een klacht van ons daarover steunde, kwam hij in conflict met de cursusleider, een enigszins starre man. Eén detail is me altijd bijgebleven, hoe Herr Nickel tijdens de ruzie die volgde met ferme hand een paar scheppen suiker in zijn thee deponeerde…
We leerden daar ook op een stoel mediteren, wat ik een bijzondere ervaring vond.
Terug in Nederland kregen we een lange brief uit Graz – waar Herr Nickel woonde – die eindigde met de vraag: “Wann kommt Ihr…?”
We hadden geen idee wat hij met ons van plan was… Ik schreef terug dat we net begonnen waren aan een cursus zen meditatie bij een leraar die ons beviel.
We hebben nooit meer iets van hem gehoord…

Terug van ons verblijf in Oostenrijk, waren we nu echt zelf op zoek gegaan… Dat bracht ons niet alleen bij Maarten Houtman, maar even daarvoor ook bij een yoga leraar.
Bij deze ‘yogi’ werd ik voluit met mijn ego geconfronteerd. En dat gebeurde nog wel van weerskanten…
Maar daarover een volgende keer meer … eerst een vrolijk muziekje uit die tijd…

Het eerste Tao-zen weekend dat ik meemaakte – het was in Casa Carmeli in Vogelenzang – zat ik daar maar op m’n bankje op m’n adem te letten…
Ik vond het maar niks en ik vroeg Maarten Houtman na afloop “of ik dan niet meer naar het zingen van de vogels mocht luisteren…”

Achteraf gezien is het duidelijk dat ik mezelf iets oplegde – iets wat Maarten in al die jaren kennelijk nooit helemaal heeft kunnen wegnemen, ondanks zijn ‘weg van niet-dwang’, ondanks die eindeloze, bevrijdende gesprekken over zelf ontdekken…
Was het misschien dat bewegingsloze zitten – ‘stilzitten, Hein!’ – wat dat veroorzaakte? Ik heb wel eens een beeld gehad van een circus waar ik samen met de andere ‘wilde dieren’ getemd moest worden, met Maarten als dompteur…

Het shaken was voor mij dan ook een enorme bevrijding, een nieuwe weg – mijn weg. En had Maarten – die het zelf op z’n negenentachtigste nog uitgeprobeerd had – er ook niet van gezegd dat hij gemerkt had “dat het werkte”…
Maar ik bleef, ondanks alle jaren van met plezier en overgave shaken, het gevoel houden: it’s not the real thing… ‘Zitten’, dat is pas échte meditatie… Dat gaat terug op de Boeddha, en daarbinnen is Zen ontstaan, met een wereldwijde verbreiding en erkenning…

Ik heb over dat shaken dan wel heel wat afgeschreven, zoals bovenstaande Footnote to ‘The Ecstasy of Shaking’… En ik heb verteld over de ‘Dynamische Meditatie’ van Bhagwan, over de extase van de Derwishen, over de Movements van Gurdjieff, en, niet te vergeten, over ‘Energy Master’ Ratu Bagus himself.
Maar toch bleef het ‘zitten’ de baas…

Zo blijf je gespleten… Totdat ik recent iets ontdekte, iets wat me terugbracht naar die eerste keer daar in Vogelenzang…

Naar aanleiding van de sessie Meester Okada en het geheim van de adem ben ik me gaan verdiepen in die raadselachtige figuur van Okada. Daarbij werd ik geholpen door ‘Hara’ van Dürckheim, en met name door ‘The Life & Times of Okada Torajiro’, een artikel van Joshua Shapiro in Kyoto Journal van december 2015.

Het bleek dat Okada Torajiro – nadat hij een lange ontdekkingsreis naar Amerika ondernomen had, Japan vond hij te benepen – begin 20e eeuw in Tokyo de invloedrijke lekenbeweging ‘Seiza’ op gang had gebracht (Zen bestaat, net als in de Rooms-katholieke kerk, uit celibatairen, de rest is leek).
Okada was ook degene die het ‘seiza-bankje’ introduceerde, waar ik inmiddels al vele jaren naar tevredenheid op zit – of moet ik juist zeggen: ‘op kniel’…
Juist op dat punt kwam ik deze uitspraak van Okada tegen:

“The essence of seiza is not limited to the sitting form. I introduced this kneeling style because it’s well suited to the Japanese sitting custom. Were I European, I would teach with dance. We cannot dance if our center is not stable, firm, and balanced.”

Zelfs binnen het hartland van bastion Zen bleek een cultuurrelativistische geest rond te waren… Ja, Zen is typisch Japans, daarover nam Maarten geen blad voor de mond. Maar het ‘zitten’… dat was toch van de Boeddha, zonder dat is het toch geen meditatie…

En zie daar, juist dat typische ‘zitten’ bekijkt Okada met zijn praktische blik. Eerst maakt hij een ‘knielval’ voor het bankje, een houding die volgens hem beter paste bij de Japanse volksaard (zie de geisha’s…). En vervolgens zegt hij dat het voor Europeanen beter zou zijn om te dansen…

Wonderlijk maar waar … op een of andere manier werkte die uitspraak voor mij als een enorme bevrijding. Zó sterk, dat toen ik de volgende dag op m’n seiza-bankje ‘zat’, ik plotseling gewaar was dat er van boven naar beneden een rits van knoopjes opensprong…
Ik was van mijn Zen-dwangbuis bevrijd!

Laat van Okada nu ook deze uitspraak komen:

“If you come and practice with me, it is true, you will not accumulate knowledge, but you will learn to understand the speech of birds.”

Vogelenzang… 

Gelukkig maar dat Maarten ons die energie-oefening heeft nagelaten, daarbij kun je lekker in je bed blijven liggen…

Tot slot dan de Shake v/d Wake ,ja, daar in Marokko dansen ze tenminste, met die Gnawa…