âïž NOTITIE bij âHet grote Wachtenâ van Maarten Houtman
Als telg van een gereformeerde familie heb ik heel wat dominees voorbij zien komen. Ook die van ver moesten komen en bij ons als logĂ© of gast aan tafel verbleven. âDat zijn de bestenâ, heette het. De eigen dominees wekten niet zoveel geestdrift op…
Dat veranderde, toen er in 1955 een nieuwe voorganger kwam met een duidelijk afwijkend profiel: dominee Valkhoff. Hij was een nog jonge man, begin dertig, die met zijn exotisch ogende vrouw en kinderen zijn intrek nam in de pastorie.
Ds. Valkhoff was een bevlogen man. Dat alleen al wekte de nodige weerstand op onder de gemeenteleden … hij was ongewoon … was hij wel âĂ©Ă©n van onsâ?
Nee, dat was hij niet. Ik hoorde al gauw van mijn vader â die ouderling was â wat zijn achtergrond was: Valkhoff was een zogenaamde âbekeerde Joodâ. Hij was dus niet iemand aan wie het kerklidmaatschap van generatie op generatie doorgegeven was en die, zoals wij, vlak na de geboorte gedoopt was. Hij was iemand van buiten, die bewust voor de kerk en het Christendom gekozen had. En bovendien ook nog een speciale roeping had â wat de ijver die hij als predikant aan de dag legde wellicht verklaarde… Hoe dan ook, er waaide een frisse wind in de gemeente.
Reinhard Valkhoff werd bij ons thuis op handen gedragen… Eindelijk een zielenherder die vanuit z’n hart sprak, niet vanuit vooropgezette ideeĂ«n en dogma’s. Hij had ook mijn sympathie en ik belandde bij hem op catechisatie, ook al werd ik uiteindelijk geen âbelijdend lidâ. Daar liet hij je vrij in.
Ik moest hieraan denken, toen ik onlangs de vertaling van Attente de Dieu van Simone Weil ter hand nam. Ook zij was een âbekeerde Joodâ, die â net als mijn dominee Valkhoff â uit een welgesteld intellectueel milieu kwam, maar welbewust een weg koos tegen de stroom in.
In de NRC van 18 november 2018 wijdde Maarten van der Graaff een artikel aan âDe filosofe die koos voor een leven als fabrieksarbeiderâ:
âHet werk van de Franse Weil laat je voelen wat de onderdrukten voelen. Vijfenzeventig jaar na de dood van de filosofe en mystica is het actueler dan ooit.â
Weil schrijft in Wachten op God over âaandacht als liefdevolle houdingâ, die zichtbaar maakt wat aan het zicht onttrokken wordt door de willekeur van machtsrelaties. Die aandacht komt voort uit wachten, uit stilte, een âpassieve activiteitâ, die ze ook aantreft in de Bhagavad Gita en bij Lao Tse.
Weil gebruikt er het het klassiek Griekse begrip ΔΜ Ï
ÏÎżÎŒÎżÎœÎ· voor: âwachten in geduldâ.
Bij Maarten Houtman kwam ik het tegen als âHet grote Wachtenâ â de huidige âToespraak v/d maandâ.
Weil noemt deze liefde tot de schone orde der wereld â die zij trouwens node mist in het Christendom â âeen aanvulling op naastenliefdeâ. We leven in een droom, zegt ze, en wie wakker wil worden en âde ware stilteâ wil vernemen, moet afstand doen van zijn denkbeeldige centrale plaats in de wereld:
Er bestaat een realiteit buiten de wereld, dat wil zeggen, buiten ruimte en de tijd, buiten het mentale universum van de mens, buiten elke sfeer die toegankelijk is voor menselijke vermogens. In overeenstemming met deze realiteit, is er in de kern van het menselijk hart een verlangen naar het absolute goede, een verlangen dat er altijd is en nooit wordt gestild door enig object in deze wereld âŠ.
Die realiteit is de unieke bron van al het goede dat in deze wereld kan bestaan: dat wil zeggen, alle schoonheid, alle waarheid, alle gerechtigheid, alle legitimiteit, alle orde, en al het menselijk gedrag dat zich bewust is van verplichtingen âŠ.
Hoewel het buiten het bereik van menselijke vermogens ligt, heeft de mens het vermogen om zijn aandacht en liefde hierop te richten âŠ.
Simone Weil, Profession of Faith - Draft for a Statement of Human Obligation (1943)
Maarten van der Graaff eindigt zijn artikel als volgt:
âDe ideeĂ«n van Simone Weil over arbeid, aandacht en het decentreren van de eigen ervaring, zijn een bron van weerstand tegen de mens als middelpunt van een maakbare wereld, waar hij, door onderwerping van mens en dier, tot de laatste snik winst uit wil persen.â
Dat we nu deze sessie hier uit zijn gekomen, is een groot iets. Ongetwijfeld heeft het invloed op ons allemaal, doordat we onze aandacht er aan gegeven hebben. Daar ben ik jullie allemaal heel dankbaar voor. Dat is iets wat heel direct uit het innerlijke hart is gekomen en dat is altijd iets heel erg groots.
Maarten Houtman, Het grote Wachten (slot)
(Eerder verschenen als âEen heilige voor Frankrijkâ, Zen als leefwijze Blog,12 december 2018).