… ‘k kan maar niet genoeg krijgen van ‘Dawn Dance‘, het fantastische album van Steve Eliovson en Collin Walcott van Oregon – waar al meerdere malen aandacht aan geschonken is.
Hierbij het nummer ‘Wanderer‘ – heel toepasselijk voor ’t bijgaande gedicht.
De zwerver
Alles waarover we uitgesproken zijn vang ik als een nieuwe regel in m’n leven alles wat ik nodig heb blijkt al klaar te staan: dit scherm om te schrijven, regel voor regel, mijn ziel om uit te beitelen, toets na toets.
Het was langs een weg met begroeide berm dat ik vervolgens ook m’n fiets kwijtraakte – ergens verstopt tussen de bosjes, maar waar? Er schemerden huizen tussen de bladeren – ik moest plassen, maar als ze me betrapten…
Te laat op m’n werk, ik moest naar ze bellen maar waar is m’n tas, m’n telefoon, m’n geld? Ik vroeg voorbijgangers om hulp, om raad, ‘k vroeg ten einde raad een telefoon te leen – maar kreeg een toegeworpen die het niet deed
Dan zie ik plots de straat waar ik moest zijn ‘k herken de huizen … maar ’t is toch anders, het wegdek kapot, ’t naambordje onleesbaar, ben ik alweer verdwaald? Toch weer vragen, maar aan dat groepje wat daar bijeen staat…
Onnozele gezichten staren mij aan … onschuld, geen kwaad te ontdekken, niemand valt me aan misschien dat ik van deze mens, dit gezicht, hou misschien voel ik me bij deze onnozelen thuis… En is deze nachtmerrie, struggle for life, voorbij.
Jheronimus Bosch. De zwerver (de Hooiwagen) drieluik buitenzijde, ca. 1516. Madrid, Museo del Prado. [klik om te vergroten]
Shake v/d Wake is ‘Taos’, van het album ‘Oregon’ van het gelijknamige ensemble Oregon. Ze worden officieel ingedeeld bij de ‘New Age-muziek’, maar dat komt vast door de sitar van Collin Walcott, voor mij is het echte jazz. Collin kwam indertijd om op de Oost-Duitse Autobahn – een gegeven dat heel lang blijft hangen…
Ik schreef het al, ik had ‘Orange Blossom‘ gemist toen ze op 22 februari speelden in Muziek Gebouw aan ’t IJ – maar ik had toen nog nooit van ze gehoord. Onderstaande video-opname van een live concert op 16 oktober 2014 voor FIP, de muzikale publieke radiozender van de omroep Radio France (vandaar de gelikte opnamen) gaf me een herkansing. Ik heb er gebiologeerd naar zitten kijken, net als eerder naar hun nummer HABIBI van 28 februari. Daar schreef m’n vriend Aloys me toen over:
Die zangeres Hend Ahmed Hassan is erg goed, mooi om te zien en prachtig gekleed in die bedoeïen-jurk en met mooie sieraden. Die violist maakte ook veel indruk. Ook ritmisch erg goeie muziek. ‘Habibi’ betekent ‘geliefde’, in de liederen van Oum Khaltoum hoor je dat woord ook steeds.
Van hun optredens spat een ongelofelijk spelplezier af, ook bij de percussionisten Carlos Robles Arenas en Fatoma Dembele. Maar Hend Ahmed Hassan en Pierre Jean Chabot stelen de show. Vooral de laatste straalt een geweldige energie uit, niet alleen door zijn sprongen, maar ook door zijn strijken – dat de intensiteit heeft van zigeunermuziek en nog lang op je netvlies achterblijft.
Star du spectacle Pierre Jean Chabot van de Franse groep ‘Orange Blossom’
ZEN (l’empereur est mort) Lange tijd een magische klank een krachtig nieuw statement van een geheel eigen gelijk wat is er van ZEN gekomen? Kamikazepiloten voor de keizer gewelddadig van hier tot Tokyo monniken in vliegende bommen luid de bel voor hun laatste uur En wij, stil zittend op ons bankje, hebben onszelf slechts gedwongen een denkbeeldige stilte in te gaan een soort verlichting te bereiken Later hoorden we van niet-dwang en luisteren naar ’t lawaai in jezelf en dat je ’t van niemand kon horen je ZEN alleen zelf kunt ontdekken
Vanaf mijn balkon, 28 februari 2019 6:59 [klik om te vergroten]
Wakker worden en niet weten waar je bent. Zo voelt het soms als je muziekspeler op ‘shuffle’ staat en je een mix van je eigen muziek voorgeschoteld krijgt: verdwalen in je eigen muziek … waar ben ik … wie zijn dit – maar dat vraag je niet eens, je wil het gewoon niet weten… Wat een genieten is het in een zo’n totaal onbekend universum… En als het dan ook nog bij het begin van de dag is, met een maansikkel boven de rozevingerige dageraad, dan is het mysterie compleet…
Lost in space … hier begon de dag mee, onaardse klanken van Armin van Buuren.
Bij de volgende was de verwarring zo mogelijk nog groter: van wie is die ongelofelijke stem – een vrouwenstem? – die fuga van instrumenten… Je laat je meevoeren in het onbekende… ‘k Had echt geen idee wie het was, terwijl ik hem toch al jaren ken… Helaas kan ik deze muziek niet in the blind presenteren, maar probeer er maar wel zo naar te luisteren. Het is onze shake v/d wake, waar we ook driehoog op de Ferdinand Bol heel blij mee waren… Luister naar enfant du sable Dhafer Youssef, die als kind in zijn Tunesische dorp de roep voor het gebed mocht beoefenen…
Superlatieven…
Een even grote verrassing werd me door YouTube bereid, die na ‘l’Enfant du sable’ met de volgende video kwam… Dit is in elk geval wél het geluid van een vrouw … maar ook een enfant du sable, die in het Arabisch zingt. Ik kan me voorstellen dat violist P.J. Chabot voor haar op z’n knieën gaat… wat een stem, wat een ongenaakbare schoonheid… Ik heb ze helaas net gemist… Orange Blossom stond met zangeres Hend Ahmed Hassan op 22 februari in het Muziekgebouw aan ’t IJ voor een 1200 koppig publiek. Ze werden daar op de website zo omschreven:
“Orange Blossom speelt een intrigerende mix van psychedelische rock a la Pink Floyd, klassieke Egyptische muziek zoals die van zangeres Oum Kalthoum en de postpunk a la Joy Division. De muziek van Orange Blossom heeft veel bekendheid verworven door het nummer ‘Ya Sidi’, bekend als titelsong van de Franse Netflix-serie Marseille.”
Genieten… Het wat ‘beschaafdere’ Ya Sidi vind je hier.
Enfant du sable Hend Ahmed Hassan, geflankeerd door Carlos Robles Arenas en P.J. Chabot
‘The Cloud of Unknowing’ is geen Oosterse mystiek, maar blijkt stevig verankerd te zijn in de Joods-Christelijke traditie – als je dat van een wolk tenminste kunt zeggen… In de woorden van Alan Watts: “There’s a very interesting mystical treatise of the 14th century, called ‘the Cloud of Unknowing’, showing how the highest form of prayer, contemplative prayer, was that in which all concept of God had been left behind. Where, in other words, one completely let go of clinging to God. And this was the supreme act of faith. So that you don’t any longer need an image, because this gets in the way of the reality.”
De 14e eeuw werd niet alleen bekend door de pest, maar ook door de talrijke mystici die ze voortbracht, zowel in Engeland als op het vasteland: in Duitsland Meister Eckart, in de Lage landen Jan van Ruusbroec en Geert Groote. Geen Brexit voor mystici … maar dat was natuurlijk nog ruimschoots vóór de ‘Act of Supremacy’… De Bijbelse achtergrond van de gedachte van de wolk, is de ‘donkere wolk’ die Mozes op de berg Sinaï omgaf toen God tot hem sprak – zodat hij Hem in duisternis ‘zag’. Eerder mist dan mystiek dus.
Hier in inkijkje in pagina 23 van het exemplaar van The Cloud of Unknowing in de British Library. Bovenaan, beginnend met het initiaal ‘G’, staat de ‘Prayer on the Prologue’ (vergroot hiervoor de rechter afbeelding):
GOD, unto whom all hearts be open, and unto whom all will speaketh, and unto whom no privy thing is hid. I beseech Thee so for to cleanse the intent of mine heart with the unspeakable gift of Thy grace, that I may perfectly love Thee, and worthily praise Thee. Amen
[klik om te vergroten]
Detail van pag. 23 van ‘The Cloud Of Unknowing’ [klik om te vergroten]
De Shake v/d Wake is Cloud of Unknowingvan het album ‘In Praise of Dreams’, dat saxofonist Jan Garbarek samen met de Armeens-Amerikaanse violiste Kim Kashkashian en de Frans-Afrikaanse drummer Manu Katché maakte:
Twee recensies van het album:
Het Muziekweb is positief: In Praise Of Dreams (2004) was Garbarek’s eerste cd sinds zes jaar en tevens zijn meest toegankelijke … Zijn warmste cd tot nog toe.
De recensie op BBC Music uit die tijd is vernietigend: “… it doesn’t bear close listening and it doesn’t work too well as aural wallpaper either. I suspect the patience of even the most diehard Garbarek fan will be tested; as the rest of us fall asleep, we might reflect on the aptness of the album’s title…”
Vannacht voltrok zich beneden m’n raam, aan de voet van de flat aan de overkant, zo’n modeloperatie van de moderne samenleving. Waarschijnlijk was er een gaslek. Eerst zag ik een wit dekentje over de straat, dat schuim moest zijn. En er waren mannen in regenpakken, auto’s van Liander en een graafmachientje dat een diepe kuil groef waar de halve nacht in gewerkt is. In de loop van de nacht was alles verdwenen en de straat weer gemaakt.
Hoe anders is het leven in de vluchtelingenkampen van Polisario – het front ter bevrijding van de Westelijke Sahara – over de grens met Algerije… Ik zag troosteloze beelden van afval, resten van muren en nu en dan een magere geit, die getuigden van een uitzichtloos leven van bittere armoe in de woestijn. Toch hebben de Sahrawi’s die er leven ondanks alles hun eigen muziek, en zelfs een eigen ‘muziekschool’!
In 1998 ondernamen vier Europese producenten een moeizame reis naar de Sahara, mét hun opnameapparatuur, om traditionele en hedendaagse muziek van deze Sahrawi’s op te nemen – het is de geuzennaam van de oorspronkelijke bewoners van de Westelijke Sahara. Zij trokken weg voor de invasie door Marokko in 1975 en vestigden zich in de Arabische Democratische Republiek Sahara. Of voerden samen met Polisario een guerrilla-oorlog. De vier: Luìs Delgado, Alberto Gambino, Zazie Wurr en Manuel Domìnguez, reisden naar locaties in Algerije en brachten 14 dagen door tussen Rabouni, Dakhla, Es Semara – Sahrawi-vluchtelingenkampen – en voltooiden hun opnames in Madrid. Ze namen een aantal van de beste muzikanten uit de Westelijke Sahara op, en documenteerden de benarde toestand van de Sahrawi met foto’s en videobeelden. Het resultaat was Sahrauis: The Music Of The Western Sahara, een album van drie cd’s, waaronder ‘A Pesar de Las Heridas’ (Ondanks alle wonden), liedjes van Sahrawi-vrouwen. Eén van de tracks daarvan, La Sepultura (het Graf), staat ook op Desert Blues (dat ik al eens eerder besproken heb). Het wordt gezongen door de verder onbekende Teita Leibid, met de Spanjaard Luís Delgado op e-bow guitaar (hij is een van de vier producers).
Deze Luís Delgado wordt op het Muziekweb een van de meest veelzijdige musici in Europa genoemd:
“Hij is multi-instrumentalist, componist en producent en voelt zich thuis in uiteenlopende muziek-werelden; van Andalusische rock via oriëntaalse en etnische fusion tot traditionele en middeleeuwse muziek. Delgado staat bovenal bekend als expert op het gebied van de authentieke muziek in Al-Andalus; de muziek die klonk in de periode dat de Arabieren in Spanje verbleven. Zijn specialisme in de Moorse cultuur vind je terug in zijn muziek. Delgado houdt ervan om de klank van originele Arabische instrumenten te mixen met ambient-geluiden die gemaakt worden op eigentijdse digitale instrumenten.”
Ik hoop nog op hem terug te komen.
Shake v/d Wake is kora speler Toumani Diabaté, een Malinese griot die wereldberoemd is geworden. Je hoort hem hier tijdens een live session met zijn zoon Sidiki, tijdens het festival van Glastonbury in 2014. Onwillekeurig dacht ik dat ik Bach hoorde…
Kijk, ik heb hierboven ‘meester’ niet met een hoofdletter geschreven. Maarten had zo’n hekel aan die kwalificatie… Alsof je méér bent – zelfs meer dan meer: meest-er.
En dan denk ik: wat is de wereld toch dom… Toen ik pas op het Facebook ‘Vrienden van Maarten Houtman‘ (32 leden) een annonce plaatste voor onze nieuwe serie Meester Okada en het geheim van de adem (met vijf sessietoespraken van Maarten), zag ik daar toevallig een door Facebook ‘voorgesteld groep’ verschijnen, met de naam ‘Breath, you are online’, fans van de ‘Philosophy & Practice’ van Thich Nhat Hanh (141.902 leden). Nou heb ik indertijd een ’trauma’ opgelopen aan Thich, dus met mij kun je niet rekenen. Ik maakte hem in de tachtiger jaren een weekend mee in Meditatiecentrum De Kosmos, waar hij bij ons werkgroepje kwam zitten. Hij begon z’n onderricht, tot iemand ouder gewoonte getrouw in een schriftje begon te schrijven. Waarschijnlijk zag ik zijn mond vertrekken en nam uit solidariteit ook maar een blaadje papier. Je begrijpt, ik kreeg de volle laag, “dat je niet tegelijk kon luisteren en schrijven” (zo’n typisch Zen geloof). En dat gebeurde met een snauw. Ik wist genoeg: dit was een man van regels en voorschriften – weg ermee!
Ik kan er niets aan doen: Maartenhíéld gewoon van je… En natúúrlijk kreeg je wel eens iets te horen, of een bui, maar nóóit zo. Hij heeft me één keer de huid vol gescholden – op m’n antwoordapparaat. Daarvóór had hij me in het verpleeghuis, waar hij toen lag, verteld dat hij en Hanna hun zelfstandigen AOW verloren hadden toen ze uiteindelijk toch getrouwd waren… En ik had daar heel laconiek op gereageerd, zo van ‘dat het wel mee zou vallen…’ “Ik wist er geen donder van,” riep hij me toe op m’n antwoordapparaat, en zo nog het een en ander meer. Toen ik de volgende keer daar bij hem op bezoek kwam, zei hij huilerig “dat het hem zo speet…” Ik voelde nog mijn boosheid, maar moest tegelijk lachen.
Maar mensen, luister naar het ongelofelijk vervolg van dit verhaal. Tien jaar later overkwam Klaaske en mij precies hetzelfde – in dit geval pakte de UWV ons als getrouwden onze zelfstandige AOW af, ondanks het feit dat we apart woonden, ze wilden ons zelfs een naheffing van tienduizenden euro’s opleggen… Onze wereld verging, Klaaske lag stuiterend in haar bed, en ik was ook flink geschokt – maar moest ergens diep vanbinnen ook onbedaarlijk lachen… Hoe is het in godsnaam mogelijk, hoe kunnen dingen, diepe belevenissen, als door een blikseminslag zó bij elkaar komen… Dan denk je: dit is geen toeval, dit is het wikkende lot, karma… In elk geval was je voorbereid. En verloor je geloof in het leven, je vreugde niet… Alsof Maarten ons die keer gewoon had willen waarschuwen… Je kunt erom lachen, ik geloof daarin.
Maarten heeft ons nooit één regel, één voorschrift gegeven!!! … behalve dat je zelf moest ontdekken… Dáár hamerde hij op, of je hem geloofde of niet – “geloof mij niet,” riep hij dan, “ontdek zélf!”
Abida Parveen – haar mocht ik ook een keer meemaken, in het Muziektheater, samen met Rien op het rolstoel balkon. Ik heb daar toen lekker staan shaken… Want dit is de Shake v/d Wake ,ga er maar eens lekker op dansen…
Ik ontdekte op de prachtige website van Parveen deze geweldige video, gezongen in het Sindhi, haar moedertaal. En ook deze karakteristieke foto (zie eronder).
Toen ik deze video van het New Silk Road Project zag langskomen, dacht ik aan een nieuwe productie van het Silk Road Ensemble van Yo Yo Ma. Maar dat bleek niet het geval. Als je ‘New Silk Road Project’ googelt, staat je scherm plotseling bol met informatie over het ambitieuze Chinese megaproject, dat die Aziatische wereld mobiliseert in het belang van de expansie van China – daarbij slim inspelend op de romantische waas die rond de oude Zijde Route hangt…
Maar dit Silk Road Project gaat niet over Yo Yo Ma en ook niet over Chinese dromen van grootsheid, het blijkt de licht ironische naam van een ensemble musici uit Centraal Azië en omstreken, die laten horen tot welk een fenomenale expressie samensmelting van culturen kan voeren als het muziek betreft… Het ensemble bestaat uit twee Kazachstaanse vrouwen en drie mannelijke collega’s uit respectievelijk China, Azerbeidzjan en Polen.
Hier enige uitleg bij de artiesten en de instrumenten, in volgorde van opkomst:
Raushan Orozbaeva (r.) is een van de beroemdste Kobyz-spelers in Kazachstan. Ze komt uit een familie van instrumentmakers en verhalenvertellers. Vanwege zijn veronderstelde magische krachten werd de Kobyz – een gebogen luit met korte nek en een hol resonerend lichaam – vaak gebruikt in sjamanistische rituelen. Raushan Orozbaeva reisde over de hele wereld met diverse ensembles en soloartiesten.
De zangeres Ulzhan Baibussynova (l.), eveneens Kazachstaanse, is vertegenwoordiger van de inheemse traditie van epische zangers, de zogenaamde ‘Zhyrau’. Zichzelf begeleidend op de Dombra, een tweesnarige luit, geven ze de volksverhalen door. Ze staan niet alleen in aanzien als bewakers van deze traditie, maar zijn daarnaast ook waarzeggers en raadgevers.
Wu Wei vertegenwoordigt de culturele lokroep van het verre China. Hij is een virtuoos op de sheng – een verbazingwekkend instrument van een vreemde, haast etherische schoonheid. Soms klinkt de sheng als een samenspel van meerdere hobo’s, dan weer als een elektrische draailier.
Dan voegt de Azerbeidzjaanse jazz-pianist Salman Gambarov zich in het spel. Hij wordt omschreven als een musicus met opmerkelijke kennis en begrip van de theorie van de westerse muziek en van compositie. Zijn briljante solo draagt het keurmerk van vele jaren experimenteren.
De Poolse percussionist Bodek Janke tenslotte zorgt voor de fijnzinnige muzikale omlijsting van dit exotische ensemblespel.
De Sheng – Chinees mondorgel
De Shake v/d wake is een nummer van Transglobal Underground, in Wikipedia omschreven als “een Engelse electro-wereldmuziek groep, gespecialiseerd in een fusie van westerse, Aziatische en Afrikaanse muziekstijlen, omschreven als ‘world fusion’ of ‘ethno techno’.” Hun meest recente release, Kabatronics (2013), is een samenwerking met de Albanese fanfare ‘Fanfara Tirana’ – een opmerkelijke carrière voor een ensemble wier nummer Ali Mullah ooit in het album ‘The Rough Guide To Sufi Music’ werd opgenomen…
Shake v/d weekis Ghoonghat Ohle Na Luk Sajna, gezongen door Abida Parveen, ‘Queen of Sufi music’. Ik sla Wikipedia er maar op na:
Abida Parveen is referred as one of the world’s greatest mystic singers. She is reportedly among the highest paid singers in Pakistan. She sings mainly (!) Ghazals, Thumri, Khyal, Qawwali, Raga, Sufi rock, Classical, Semi-classical music, and her forte, Kafis, a solo genre accompanied by percussion and harmonium, using a repertoire of songs by Sufi poets. Parveen sings in Urdu, Sindhi, Saraiki, Punjabi, Arabic and Persian.
–
Ghonghat ohley na luk sajna Main mushtaq dedar de haan Hide not behind the veil, my love, I long to have a glimpse of you.
Without my love, I feel like mad, People around me laugh at me. He should come and cheer me up, This alone remains my plea,
–
Ghonghat ohley na luk sajna Main mushtaq dedar de haan Hide not behind the veil, my love, I long to have a glimpse of you.
Muft dukandi jandi bandi Mil mahi jind aweien jand Eik dam hijr nahi main sahndi Bulbul main gulzar de haan
Your slave is being auctioned free Come my love and rescue me No longer can I perch elsewhere I am the Bulbul of your tree
–
Ghonghat ohley na luk sajna Main mushtaq dedar de haan Hide not behind the veil, my love, I long to have a glimpse of you.
Bulleh Shah owh kon utam tera yaar Ows dey hath Quraan hey owsey gul zanaar
Bulleh! Who is He? A queer type friend! He has the Quran in His hand and And in the same the holy thread
Baba Bulleh Shah
Tombe van Hazrat Baba Bulleh Shah, Qasur, Punjab, Pakistan
Van de Soefi dichter Hazrat Baba Bulleh Shah (1680-1757) wordt gezegd dat hij ‘een baken van vrede’ was. Toch werden zijn bemoeienissen met de, veelal religieuze, conflicten van zijn tijd (met name die tussen Moslims en Sikhs) hem niet in dank afgenomen…
Maar – zoals mijn bron zegt – ‘mysterious is the turn of time’:
“The man who had been refused by the mullahs to be buried after his death in the community graveyard because of his unorthodox views, today enjoys worldwide reverence and recognition. The tomb of Bulleh Shah in Qasur and the area around it is today the only place free of collective refuse, and the privileged of the city pay handsomely to be buried in the proximity of the man they had once rejected.”
“Want we komen er natuurlijk niet omheen: volledig aanwezig zijn betekent leeg zijn. Als je niet leeg bent, kun je niet aanwezig zijn, dan ben je opgedeeld, opgenomen in al datgene wat in je leven al gebeurd is. En dat betekent dat er eigenlijk geen plek is voor dat wat zich nu voordoet.” Maarten Houtman, Jezelf ontdekken in de dialoog, Sterrelaangroep, 10 sept. 1988
Album van het Gurdjieff Ensemble met werk van de Armeense componist Komitas
Er waren in mijn jeugd maar weinig momenten dat een inbreng vanuit de religieuze hoek mij raakte. Op het Lyceum was er zo’n moment, toen er een boek op het programma stond dat Als ziende de Onzienlijke heette. Maar het was niet zozeer het boek zelf – ik weet niet eens of ik het wel gelezen heb – als de titel die me aansprak.
Later overkwam me iets vergelijkbaars toen ik in de film The Chosen dat liedje ‘The Sound of Silence’ hoorde. Er was natuurlijk de voordracht van Simon en Garfunkel, maar het was vooral refrein dat me raakte, die woorden…
‘Het onzienlijke zien’, ‘de stilte horen’… Beide zetten je aan om uit het vaste stramien van het zintuiglijke stappen. En dat is géén Σώμα σήμα (‘het lichaam is het graf van de ziel’), zoals het bij Plato heette… Het is juist een aanraking, de aanraking van iets wat, ongeweten, al die tijd met je meeliep…
Voor mij geen religie met hamer, sikkel of kromzwaard… Maar iets wat ontroert … ja.
Het is vast niet toevallig dat ik, mijmerend over stilte in de muziek, tweemaal Gurdjieff tegenkwam.
Op het Facebook van het Gurdjieff Ensemble kwam ik een recente video tegen van mijn all time favorite Gurdjieff vertolker, de Franse pianist Alain Kremski. ‘Gurdjieff Movement No.39’ bleek inderdaad Kremski’s laatste uitvoering te zijn, hij stierf 28 december j.l. in Parijs…
En ik zag een video van het Gurdjieff Ensemble zelf die me heel erg ontroerde… hoe intens en vol overgave zij musiceren.
Hieronder deze twee video’s … hoor de stilte…
Als shake v/d wake-up call ‘Sweet Pain’, van duivelskunstenaar Nusrat Fateh Ali Khan – die ook de stilte weet te boetseren … aan het eind hoor je het geluid langzaam wegebben en de stilte binnentrekken – hoewel ze eigenlijk nooit weg is geweest…
‘Stilte’ lijkt eigenlijk onverenigbaar te zijn met muziek … zij wordt met graagte opgevuld, met loopjes, techniek, briljantie, dansjes, onrust… Time is money – stilte, leegte, kost geld… En er gaat ook een dreiging van uit … als een dominee die voorbijkomt…
